Аллоҳга ҳамду санолар ва Унинг расулига салавоту саломлар бўлсин.
Баъзи мусулмонларнинг айтишича, Шаъбон ойининг ўртасидаги тунда таҳажжуд намози ўқиш ва ибодатларда ғайрат қилиш керак эмиш. Чунки ўша тунда Аллоҳнинг раҳмати нозил бўлар экан. Бу ишни қилувчилар, қуйидаги заиф ҳадисга суянадилар: «Шаъбон ўртасидаги тун кирганида, ушбу тунда намоз ила қоим бўлинглар. Кундузи эса рўза тутинглар» («ас-Силсила ад-даъифа» 2132).
Бироқ Шаъбон ўртасининг туни фазилати ҳақида бошқа саҳиҳ ҳадис ворид бўлган: «Бизнинг Олий Роббимиз Шаъбон ойи ўртасидаги тунда нозил бўлади ва барча махлуқотларининг гуноҳларини мағфират қилади. Илло мушрик ва адоватли бидъатчи бундан мустасно!»
Ушбу ҳадисни Ибн Можа 1390, Баззор 2/408, Ибн Ҳиббон 5636, Байҳақий 7/419, Табароний 20/108, Ибн Аби Осим 509 ва бошқалар ривоят қилишган.
Ҳадис кўпгина ровийлар силсиласига эга ва у Абу Бакр, Оиша, Муоз ибн Жабал, Абу Ҳурайра, Абдуллоҳ ибн Амр, Абу Мусо, Абу Саълаба, Авф ибн Молик, Усмон ибн ал-Ос каби бир гуруҳ саҳобалардан ривоят қилинган.
Ҳадиснинг яна бошқа ривоятлари орасида кўпгина заифлари мавжуд. Аммо ҳадиснинг айрим ривоятлари ҳасан ва ўша ҳадиснинг бошқа барча ривоятлари бир-бирини қувватлайди. Бу нарса шубҳасиз ҳадисни саҳиҳ даражасига кўтаради. Ушбу ҳадис саҳиҳлигини имом Баззор, ҳофиз Ибн Ражаб ва шайх Албоний каби имомлар тасдиқлашган («ал-Баҳр аз-зоҳир» 1/206, «Шарҳ ал-Маваҳиб» 7/473, «ас-Силсила ас-саҳиҳа» 1144, 1563).
Шунинг учун ҳам шайх Албоний раҳимаҳуллоҳдан Шаъбон ойи ўртасининг фазилати ҳақида сўрашганида, улар унда (Шаъбон ойида) ягона фазилат бор, у ҳам бўлса Аллоҳ мушрик ва мушаҳиндан ташқари барчанинг гуноҳини кечиришидир, деб жавоб берганлар («ас-Силсила ҳуда ва нур» 564).
Мушаҳин – бу ибн Асир айтганларидек: «ал-Мушаҳин (المشاحن) – душманлик қилувчи. Аш-шаҳна (الشحناء) эса душманлик, ат-ташаҳун (التشاحن) эса – ундан бўлган алоқадир». Авзоий деди: «Мушаҳин (المشاحن) сўзидан мурод – уммат бирлигини парчаловчи бидъат соҳибидир» (Ан-ниҳоя фи ариб ал-ҳадис ва ал-асар).
Ушбу тунни ва кунни бирорта ибодат тури учун хослаш мумкин эмас. Бу иш бидъат бўлади. Ҳатто агар бу шариатда асоси бўлган ибодат тури бўлса ҳам. Бироқ инсон одатига кўра тунда намоз ўқиса, одатдагидек намозини ўқийверсин. Агар ҳар ой ўртасида рўза тутган бўлса, бу кунда ҳам рўзасини тутаверсин. Ушбу мавзуни Муҳаммад Саид Раслан ҳафизаҳуллоҳ жума хутбаларида муҳокама қилар эканлар, шндай хулосага келганлар. http://www.rslan.com/vad/items_details.php?id=2343
Шайх Усайминда Шаъбон ойи атрофидаги бидъатларга оид хутбалари бор. Ўша ерда шайх айтганлар: «Баъзи одамлар Шаъбон ойи ўртасидаги тунни улуғлашади ва уни ибодатлар, намозда қоим бўлиш учун хослашади... Худди шундай ушбу кунларни рўза учун хослашади. Бироқ бунга Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Суннатидан ҳеч қандай саҳиҳ асос йўқ. Шунингдек Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан ушбу кунни тунги намозда қоим бўлиш учун хослаганлари ворид бўлмаган. Ваҳоланки, ўша барча ҳадислар мавзу (тўқима), Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбатан ёлғондир. Бу ҳақида кўпгина муҳаддисларнинг айтиб ўтишган.
Шунингдек, ушбу ой ўртасидаги кунни Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам рўза учун хосламаганлар.
Тўғри, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ойда кўп рўза тутганлар. Аммо аниқ бир кунни бу учун хосламаганлар. Ибодат учун макон ёки маълум кунни чеклаш ёки хослаш учун, Қуръон ёки Суннатдан далил бўлиши керак. Бунга эса на Қуръондан, на Суннатдан далил йўқ..!» (ас-Силсила ал-бабу ал-муфтуҳ, 222-тасма (б), 23:20).
Аллоҳ таоло Ўзининг иймон келтирган бандаларини бу тунда мағфират қилиши каби улуғ раҳматига келсак, бу ҳадисдан ушбу мағфиратга дохил бўлиш учун қандайдир ибодатни адо этиш лозим деган хулоса келиб чиқмайди. Бу Аллоҳ таолонинг раҳматидир! Бу раҳмат шундоқ ҳам ҳар бир адоват ва бидъатдан сақланувчи муваҳҳидга насиб бўлади!
Аллоҳ таолодан ушбу тунда мағфират қиладиганлардан бўлишимизни насиб айлашини сўраб қоламиз.

Оламлар Роббиси Аллоҳга ҳамду санолар, ҳамда Пайғамбаримиз Муҳаммад ибн Абдуллоҳга, аҳли оилаларига ва саҳобаларига салоту саломлар бўлсин.
Оиша розияллоҳу анҳо ривоят қилади: «Мен Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламни ҳеч бир ойда Шаъбондагидек кўп рўза тутганларини кўрмаганман. Шаъбоннинг ҳаммасини тутардилар. Шаъбон ойини жуда ҳам кам рўзасиз ўтказардилар» (Бухорий 1970, Муслим 1156).
Ривоят қилинишича, Усома ибн Зайд розияллоҳу анҳу Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам-дан сўради: «Ё Расулуллоҳ, мен биронта ойда Шаъбондагидек рўза тутганингизни кўрмадим?» Ул зот жавоб бердилар: «Бу шундай ойки, одамлар ражаб билан Рамазон ўртасида ундан ғафлатда қолишади. Бу ойда амаллар оламлар Ҳожасига кўтарилади. Шундай экан, мен амалимни ўзим рўзадор ҳолимда кўтарилишини яхши кўраман» (Насоий 2357, ҳасан ҳадис).
Бироқ ойнинг биринчи ярмида рўза тутиш афзалроқ. Бунга Суннат далолат қилади. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам деди-лар: «Қачонки Шаъбон ойининг ярми ўтса, рўза тутманглар!» (Абу Довуд 2337, Термизий 738, Ибн Можа 1651. Имом Абу Исо Термизий, имом Ибн Ҳиббон, Таҳовий, Абу Авона, ҳофиз Ибн Абдул-Барр, имом Ибн Ҳажар Ҳайтамий ва шайх Албонийлар ҳадисни саҳиҳлигини тасдиқлашган).
Аммо агар инсон душанба ва пайшанба, ёки ҳар ойнинг уч кунида тутадиган одатий рўзалари бўлса, Шаъбоннинг ярмидан кейин тутилса ҳам зарари йўқ. Чунки Пайғамбар алайҳиссолату вассалом деганлар: «Рамазондан бир ёки икки кун аввал рўза тутманглар. Бироқ, бир киши (нафл) рўза (ларини) тутаётган бўлса тутаверсин» (Бухорий 1914, Муслим 1082).
Шунингдек Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ўрнак олган ҳолда, Шаъбон ойини тўлиқ рўза тутиш билан ўтказмаслик керак. Оиша розияллоҳу анҳо дедилар: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Рамазон ойидан бошқа ойларда тўлиқ рўза тутганларини кўрмадим» (Бухорий 1969, Муслим 2/810).
Эй Аллоҳ, барчаларимизни улуғ Рамазон ойига етказ, унинг рўзасини тутиш ва кечаларини Қуръон ўқиш билан намозда туришга муваффақ қил!

Барча мақтовлар Аллоҳга хосдир. Биз Унга ҳамд ва истиғфорлар айтиб, ундан нафсимизнинг шумлиги ва амалларимизнинг ёмонлигидан паноҳ сўраймиз. Аллоҳ ҳидоят қилган кимсани адаштирувчи, адаштирган кимсани тўғри йўлга солувчи зот йўқдир. Мен «Ягона, шериксиз Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқ ва Муҳаммад Унинг бандаси ва расулидир» деб гувоҳлик бераман.
«Эй мўминлар, Аллоҳдан ҳақ-рост қўрқиш билан қўрқинглар ва фақат мусулмон бўлган ҳолларингда дунёдан ўтинглар!» (Оли Имрон: 102).
«Эй инсонлар! Сизларни бир жондан (Одамдан) яратган ва ундан жуфтини вужудга келтирган ҳамда у икковидан кўп эркак ва аёлларни тарқатган Роббингиздан қўрқингиз! Яна ораларингиздаги савол-жавобларда ўртага номи солинадиган Аллоҳдан қўрқингиз ва қариндош-уруғларингиз (билан ажралиб кетишдан қўрқингиз)! Албатта Аллоҳ устингизда кузатувчи бўлган зотдир» (Нисо: 1).
«Эй мўминлар, Аллоҳдан қўрқинглар, тўғри сўзни сўзланглар! (Шунда Аллоҳ) ишларингизни ўнглар ва гуноҳларингизни мағфират қилар. Ким Аллоҳга ва Унинг пайғамбарига итоат этса, бас у улуғ бахтга эришибди» (Аҳзоб: 70, 71).
Сўнг...
Дарҳақиқат, сўзларнинг рости – Аллоҳнинг Каломи, йўлларнинг яхшиси – Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг йўли, ишларнинг ёмони – (динда) янги пайдо қилинганлари, (динда) янги пайдо қилинган барча нарса бидъат, барча бидъат – залолат, барча залолат эса жаҳаннамга элтувчидир.

Quote:Бу хутбани «Ҳожат хутбаси» деб аталади. Бу хутбани ҳар бир ишни бошлашда ўқиш мумкин. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалам саҳобаларга бу хутбани диний ишларида, у ишлар никоҳ, жума, маъруза ва бошқа бўлсин, сўзбоши қилиб ўқишлари мумкин эканини ўргатар эдилар. Бунинг аслини кўриш учун қуйидагиларга қаранг: «Сунан Ибн Можжа»: «Китабун Никаҳ: Баб Хутбатун Никаҳ», «Сунан ат-Термизий», «Сунан Аби Довуд», «Сунан ан-Насоий», Абу Яълонинг «Сунан»и, Байҳақийнинг «Сунан»и, Табаронийнинг «ал-Муъжам ал-Кабир» ва Имом Аҳмаднинг «ал-Муснад» китоблари. Бу хутбанинг бир қисми Имом Муслимнинг «Саҳиҳ»ида «Китабул-жумуаъ: бабу хутбатиҳи соллаллоҳу алайҳи васаллам»да ривоят қилинган. Муфассал ўрганиш учун Шайх, аллома, муҳаддис Муҳаммад Носируддин Албонийнинг «Хутбатул Ҳожа» китобига мурожаат қилинсин.

Абу Саид ал-Ҳудрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Фитр куни (яъни Ийдул-Фитр) ва Наҳр куни (яъни Қурбонлик қилинадиган кун - Ийдул-Азҳо куни) рўза тутишдан қайтардилар» (Бухорий 3/280, Муслим 5/577).
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Мен сизларни Фитр ва Наҳр (Қурбонлик қилинадиган кун) байрам кунлари рўза тутишдан қайтараман» (Абу Яъло. Саҳиҳ ҳадис. «Саҳиҳ ал-Жомиъ» 2517).
Имом Нававий ва шайх Сиддиқ Ҳасанхон дедилар: «Фитр ҳамда Наҳр байрам кунлари рўза тутиш ҳаром эканлигига уламолар ижмо қилдилар» («Шарҳ Саҳиҳ Муслим» 8/15, «ар-Равдату-ннадийя» 1/566).


Ташриқнинг уч куни – бу зулҳижжанинг ўн биринчи, ўн иккинчи ва ўн учинчи кунларидир, Азҳо кунига эргашиб келадиган уч кундир.
Каъб Ибн Молик роҳияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Мино кунлари (ташриқнинг уч куни) ейиш-ичиш кунларидир!» (Муслим 1142).
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам яна дедилар: «Ташриқнинг уч кунида рўза тутманглар, чунки, дарҳақиқат, бу ейиш-ичиш кунларидир» (Аҳмад, Насоий. Саҳиҳ ҳадис. «Саҳиҳ ал-Жомиъ» 7355).
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаж куни одамларга хабар тарқатиши учун чопар юбордилар: «Бу кунларда рўза тутманглар, чунки, дарҳақиқат, бу кунлар еб-ичиш ва Аллоҳни зикр қилиш кунларидир!» (Аҳмад 10674, Ҳоким 2/250, Абу Нуъайм 2/342/1. Шах Аҳмад Шокир ва шайх Албоний ҳадисни саҳиҳ дедилар).
Бу уч кунда рўза тутиш фақатгина ҳажда қурбонлик қила олмаган ҳожи учун мумкиндир. Ибн Умар розияллоҳу анҳу ривоят қилади: «Ташриқнинг уч кунида рўза тутиш ҳеч кимга рухсат берилмасди, фақатгина қурбонлик қилишга жорнлиқ топа олмаганлар бундан мустасно» (Бухорий 1998).


Шак куни деб Шаъбоннинг ўттизинчи кунига айтилади. Бу ерда гап Рамазон киришидан бир, икки кун аввал тутиладиган рўза ҳақида кетмоқда. Аммор ибн Ёсир розияллоҳу анҳу деди: «Ким Рамазон кирганига шубҳа қилиб рўза тутса, ўша Абулқосимга (Пайғамбарга) осий бўлибди» (Абу Довуд 2334, Термизий 676, Насоий 2187, Ибн Можа 1645, Доримий 1682. Ҳадиснинг саҳиҳлигини имом Ибн Ҳузайма, Ибн Ҳиббон, шайх Албонийлар тасдиқлашди).
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ривоят қилади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Рамазондан бир кун аввал, шунингдек Фитр ҳамда Наҳр байрам кунлари ва ташриқнинг уч кунида рўза тутишни таъқиқладилар» (Байҳақий. Саҳиҳ ҳадис. «Саҳиҳ ал-Жомиъ» 6964).


Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Агар бошқа оқшомларда намоз ўқимасангиз, жума оқшомини таҳажжуд (тунги намоз) учун танламанг. Агар бошқа кунларда рўза тутмасангиз, жумани рўза тутиш учун танламанг. Фақат одатий рўза тутадиган кунингизга тўғри келиб қолсагина, жума куни рўза тутинг» (Муслим 2/148).
Қайс ибн Сакан ҳикоя қилади: «Кунларнинг бирида Абу Зарр розияллоҳу анҳу олдидан жума куни рўза тутган одамлар ўтаётган эди. У уларга айтди: «Қасамки, сизлар ифтор қилганингиз афзал. Чунки, дарҳақиқат, бу кун Ийддир!»» (Ибн Аби Шайба 2/160. Шайх Албоний ҳадис иснодини саҳиҳ деди).
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу деди: «Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам йилнинг олти кунида рўза тутишни таъқиқладилар: Ташриқнинг уч куни, Фитр ҳамда Азҳо куни, шунингдек жума куни» (Таялисий. Саҳиҳ ҳадис. «Саҳиҳ ал-Жомиъ» 6961).


Сомма бинт Буср розияллоҳу анҳо ривоят қилади, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Шанба куни фарз рўзадан бошқа рўза тутманглар! Ҳатто узум пўстлоғи ёки дарахт шоҳидан бошқа ҳеч нарса топа олмасангиз ҳам, барибир ўшаларни чайнанг» (Аҳмад, Абу Довуд, Термизий, Насоий, Ибн Можа, Доримий, Байҳақий, Ибн Ҳузайма, Ҳоким, Таҳовий. Саҳиҳ ҳадис. «Саҳиҳ ал-Жомиъ» 7235).
Шайх Шамсулҳақ Азим Абадий: «Ҳатто узум пўстлоғи ёки дарахт шоҳидан бошқа ҳеч нарса топа олмасангиз ҳам, барибир ўшаларни чайнанг» сўзлари ҳақида дедилар: «Бу шанба кунги рўза қатъий ҳаром эканига кўрсатмадир» («Авнул-Маъбуд» 7/49).
Шайх Ибн ал-Қоййим «Таҳзибу-Ссунан»да айтади: ««Фарз рўзадан бошқа рўза» сўзлари фарз рўзадан бошқа ҳар қандай рўза ҳаром эканига далилдир. Шунингдек, фақатгина шанба куни тутилган нафл рўза билан шанбага уланган бошқа кун тутилган нафл рўза ўртасида фарқ йўқ».
Шанба куни нафл рўза тутиш мумкинлиги ҳақида уламолар ўртасида ихтилоф бор. Масалан, шайх Албоний келтирилган ҳадисга суянган ҳолда шанба куни, Рамазон, каффорат ва назр рўзаси каби фарз рўзадан ташқари, нафл рўза тутиш қатъий ҳаром деб ҳисоблаганлар. Бунда у саҳоба Абдуллоҳ ибн Бусранинг тушунчасига суяндилар. У ҳам шанба куни рўза тутишни таъқиқлар эди. Бу ҳақида имом Насоий «ас-Сунан ал-кубро»да келтиради. Айтганча, айни унинг оиласи Пайғамбар алайҳиссолату вассаломнинг шанба куни рўза тутиш ҳаром экани ҳақидаги ҳадисни тарқатган.
Қолган уламолар шанба куни рўза тутиш жоиз деб ҳисобладилар. Чунки улар ушбу ҳадисни заиф деб ҳисоблашди. Бу имом Моликнинг қавлидир.
Баъзиларнинг айтишича, ушбу таъқиқ мансуҳ бўлган экан. Бу имом Абу Довуднинг қавлидир.
Жумҳур уламолар эса қавлларни жамлаб айтадиларки, фақат шанба куни рўза тутиш жоиз эмас. Агар рўзани бошқа бирор кунга эргаштириб тутилса, унда шанба куни рўза тутишнинг зарари йўқдир.
Ушбу ҳадисни заиф деб ҳисоблаганларнинг қавлига келсак, уларнинг қавли хатодир. Чунки бу ҳадисни бошқа кўпгина ривоятлари мавжуд. Уларнинг ҳар қайсиси бир бирини қувватлайди. Шунинг учун ҳам имом Нававий деди: «(Ҳадис заифлиги ҳақидаги) ушбу сўзлар номақбулдир. Чунки кўпгина имомлар ҳадиснинг саҳиҳ эканини тасдиқлаганлар» («ал-Мажмуъ» 6/440).
Ҳадиснинг саҳиҳлигини тасдиқлаган имомлар орасида қуйидагиларни санаб ўтиш мумкин: Термизий, Ҳоким, Ибн Ҳузайма, Ибн Ҳиббон, Ибн Сакан, ад-Дия ал-Мақдисий, Ибн Қудома, Заҳабий, Ибн ал-Мулаққин, Ироқий, Ибн Ҳажар ал-Ҳайтамий, Албоний ва бошқалар («ал-Фуруъ» 3/92, «Баянул-ваҳм вал-иҳам» 4/269, «Ирвоул-ғалил» 960).
Ушбу ҳадис мансуҳ бўлган деган фикр ҳолати ҳам худди шундай. Чунки бу борада бирорта ҳам саҳиҳ кўрсатма йўқ. Имом Субкий Абу Довуднинг: «Ушбу ҳадис мансуҳ бўлган» деган сўзларини эслаб ўтиб айтади: «Ушбу сўзлар номақбулдир. Ушбу ҳадиснинг мансуҳ бўлганининг далили қани?!» («Итхоф аҳлул-Ислам би хусусияти-ссиям» 316-317).
Жумҳур уламонинг, ҳадисда фақатгина шанба куни рўза тутиш ҳаром эканлиги ҳақида айтилмоқда, деган қавлига келсак, уларнинг далили ғоят кучлидир. Айниқса, қуйидаги ҳадис:
Умму Салама розияллоҳу анҳо ривоят қилади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кўпинча шанба ва якшанба кунлари рўза тутардилар ва айтардилар: «Бу кунлар мушрикларнинг байрамидир ва мен улардан ажралиб турмоқчиман»» (Аҳмад 6/323, Насоий «ас-Сунан ал-Кубро» 2/2776, Байҳақий 4/313).
Бироқ, ушбу ҳадиснинг ҳам саҳиҳлиги борасида катта ихтилофлар бўлган. Масалан, ҳофиз Абдулҳақ Ишбилий, ҳофиз Ибн ал-Қаттон ва шайх Албоний уни заиф деб ҳисоблашган («ас-Силсила ад-даъифа вал-мавдуъа» 1099).
Бироқ, имом Ибн Ҳузайма, Ибн Ҳиббон, Ҳоким, Заҳабий, Ибн Муфлиҳ, Ибн Ҳажар ал-Ҳайтамий, Абдулқодир Арнаут ва Шуайб Арнаут ҳадисни саҳиҳ деб ҳисоблашган.


Ҳожилар Арафа куни рўза тутмасликлари керак. Чунки Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаж вақтида ушбу кун рўза тутмаганлар. Умму Фазл розияллоҳу анҳо ривоят қилади: «Арафа тоғида турадиган кунда одамлар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг рўза тутганликларидан шубҳаланишди. Шунда, мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ичимлик олиб бордим ва улар ундан ичдилар» (Бухорий 1658).
Ҳожиларга Арафа куни рўза тутиш суннат эмас, яна бу кунда уларга рўза тутишга таъқиқ ҳам бор. Икрима айтади: «Кунларнинг бирида мен Абу Ҳурайранинг ҳузурига кирдим ва ундан ҳожиларнинг Арафа кунидаги рўзаси ҳақида сўрадим. У жавоб берди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаж қилаётганларга Арафа куни рўза тутишни таъқиқлар эдилар»» (Аҳмад 2/304, Абу Довуд 2440, Бухорий «ат-Тарих»да 7/4425).
Ушбу ривоятнинг саҳиҳлиги борасида уламолар ўртасида ихтилоф бор. Бироқ Ибн Ҳиббон, Ибн Ҳузайма, Ҳоким, Заҳабий ва Аҳмад Шокирлар уни саҳиҳ деб ҳисоблаганлар. Шунингдек, Умар, Ибн Умар ва Ибн Аббос каби саҳобалар Арафа куни ҳожиларга рўза тутишни таъқиқлаганлари ушбу ривоятни қувватлайди (Насоий «Сунанул-кубро» 2823, 2824, Абдурраззоқ «ал-Мусаннаф» 7820).
Имом Заҳабий деди: «Ҳожилардан бирортаси Арафа куни рўза тутиш ҳаром эканини, шунингдек, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ва унинг саҳобалари ҳаж мобайнида Арафа куни рўза тутмаганликларини билган ҳолда рўза тутса, бизга маълум бўлган нарсалардан келиб чиқиб айтамизки, бу амали учун у савоб олмайди» («ас-Сияр» 10/684).


Ифторлик қилмасдан узлуксиз рўза тутиш қораланган. Бунга кўпгина ҳадислар далолат қилади. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ривоят қилади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўткарма рўза тутишдан қайтарар эдилар. Кунларнинг бирида бир мусулмон киши у зотга айтди: «Ахир сиз шундай рўза тутасизку, эй Аллоҳнинг Расули!» Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Қайси бирингиз мен кабисиз? Дарҳақиқат, Роббим мени едириб-ичиради». Баъзи одамлар ўткарма рўза тутишни бас қилишдан бош тортганида, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам улар билан биргаликда ўткарма рўза тута бошладилар. Бошида бир кун ифторлик қилишмади, кейин яна бир кун, шундан сўнг улар янги ҳилолни кўрдилар. Шунда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Агар у (ой) кейинроқ пайдо бўлганида эди, сизларга зиёда қилган бўлар эдим» - бундан мурод, бу уларга рўза тутишни бас қилмаганлари учун ибратли жазо бўлиб хизмат қилар эди» (Бухорий 1965, Муслим 1103).
Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, Пайғамбар алайҳиссолату вассалом дедилар: «Кимки узлуксиз рўза тутса, умуман рўза тутмабди» (Бухорий 1977, Муслим 2/197).
Абдуллоҳ ибн Иъёз ривоят қилади: «Башир ибн Ҳасосийнинг хотини Лайло ҳикоя қилганини эшитдим: «Кунларнинг бирида мен икки кун кетма-кет рўза тутгим келди ва Башир менга бундай қилишни ман қилиб, айтди: «Дарҳақиқат, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундан қайтарар ва дер эдилар: «Насоролар шундай қиладилар. Сиз эса Аллоҳ сизга буюрганидек рўза тутинглар: «Сўнгра кечгача рўзани бенуқсон қилиб тутинглар!» (Бақара: 187). Қачонки кеча бўлганида рўза тутманглар»» (Аҳмад 21448. Ҳофиз ибн Ҳажар ва шайх Аҳмад Шокир ҳадисни саҳиҳ дедилар).
Бироқ агарда кимдир шундай рўза тутишни истаса ва ўзида бунга куч хис қилса, бундай ҳолда у суткада ҳеч бўлмаса бир маротаба ифторлик қилсин, у ҳам бўлса субҳдан олдин. Абу Саид розияллоҳу анҳу сўзларидан ривоят қилинади, улар Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деганларини эшитган эканлар: «Узлуксиз рўза тутманглар. Кимки шундай қилишни истаса, кейинги куннинг субҳидан аввал ифторлик қилсин» (Бухорий 1963).
Ибн ал-Қоййим деди: «Шундай қилиб, саҳарлик унга ифторлик ўрнини босади» («Зодул маъод» 2/31).


Ривоят қилинишича, Умар ибн Хаттоб Ражаб ойида рўза тутганни урар эканлар ва уларни ейишга зўрлаб, айтар эканлар: «Енглар! Дарҳақиқат, бу жоҳилият даврида улуғланган ойдир» (Ибн Аби Шайба. Шайх Албоний ҳадис иснодини саҳиҳ деди. «Ирвоул-ғалил» 957).
Шунингдек Ибн Умар ҳам Ражаб ойини рўза билан хослаганларни танқид қилар эдилар. Ибн Аби Шайба, унинг ҳам исноди саҳиҳ («Ирвоул-ғалил» 958).
Шайхулислом Ибн Таймия деди: «Ражаб ойини рўза билан хослашнинг мустаҳаблигига келсак, бунга далолат қилувчи барча ҳадислар заифдир ва ҳатто мавзудир. Уларга уламолар суянмайдилар» («Мажмуъ ул-фатава» 25/290).
Ибн ал-Қоййим ҳамда ҳофиз Ибн Ҳажар ҳам худди шу сўзларни айтишди («ал-Манар ал-муниф» 96, «Табйин ал-уъжб» 11).


Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Аёл эрининг рухсатисиз унинг ҳузурида рўза тутмайди, [агар бу фақат Рамазон ойи рўзаси бўлмаса]» (Бухорий 5192, Муслим 2/711, қавс ичидаги ривоят эса Абу Довудники, 2458).
Ҳофиз ибн Ҳажар «Фатҳул Борий»да айтади: «Ҳадисда айтилишича, эрнинг аёлдаги ҳаққи, нафл солиҳ амаллардан устун эканидир. Чунки эрнинг ҳаққини адо этиш фарз. Фарзни бажариш эса нафл амаллардан устун туради».
Шайхулислом Ибн Таймия деди: «Аллоҳ ва Унинг Расули соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдидаги вазифаларини бажаришдан сўнг, аёл киши учун эри олдидаги вазифасини бажаришдан кўра муҳимроқ нарса йўқдир» («Мажмуъ ул-фатава» 32/275).


Ота-онага гуноҳ бўлмаган ишларда итоат қилиш фарз. Нафл рўза тутиш эса мустаҳаб. Шу сабабдан имом Аҳмад ота-онаси таъқиқлаган бўлишига эътибор бермай нафл рўза тутганларни танқид қилган. Ҳасан Басрий эса айтар эди: «Агар ота-она ёки улардан бири рўза тутишни ман қилса, уларга итоат қилиши керак. Шунда у икки баробар ажр олади – ота-онасини ҳурматлагани ҳамда итоат қилгани учун ва рўза тутишга нияти учун» («ал-Адабу-шшаръийя» 1/432).

Сўзимиз охирида, оламлар Роббиси бўлган Аллоҳга ҳамдлар айтамиз!

«Шарҳ Усул ас-Сунна»
Манба: http://www.fatwa1.com/anti-erhab/Irhabi ... afgirat.rm
Юклаб олиш [437 Kb]

Аллоҳ таолонинг ушбу қовли: «Кеча ва кундуз, қуёш ва ой Унинг (танҳолиги ва қудратига далолат қиладиган) оят-аломатларидандир. Агар сизлар (Аллоҳга) ибодат қилгувчи бўлсанглар, қуёшга ҳам, ойга ҳам сажда қилманглар, (балки) уларни(нг барчасини) яратган Зотга – Аллоҳга сажда қилинглар!» (Фуссилат: 37).
Ушбу оят Аллоҳ субҳанаҳу ва таолонинг рубубият ва улуҳиятда (ягона Зот) эканига далилдир: «Кеча ва кундуз, қуёш ва ой Унинг (танҳолиги ва қудратига далолат қиладиган) оят-аломатларидандир...».
Қуёш ва ой: қуёш борлиққа зиё улашадиган, доимо чарақлаб турувчи катта бир юлдуздир. Аллоҳ таоло айтганидек: «Ва доимо чарақлаб тургувчи чироқни (яъни, қуёшни пайдо) қилдик» (Набаъ: 13). Ой эса кечани ва одамлар учун йўлни ёритиб берадиган нурдир. Борлиқдаги дарахт, мева ва денгизларга ой нурининг улкан фойдалари бор. Агар қуёш ғойиб бўладиган бўлса, бутун борлиқ зарар кўриб, одамзотнинг ҳаёт ва фойдалари барбод бўлади. Ой ғойиб бўлса ҳам худди шундай (зарарлар кузатилади). Ойни мева ва дарахтларга фойдаси бўлиши билан бирга, унинг воситасида муддатларни билиш мумкин. Аллоҳ таоло шундай дейди: «Ойни эса (кечалари) нур – ёруғлик қилган ва сизлар йилларнинг саноғини ҳамда (вақтларнинг) ҳисобини билишларингиз учун уни (яъни, ойни бир қанча) манзил-буржларга бўлиб қўйган Зотдир» (Юнус: 5). Ва яна ушбу қовли: «(Эй Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам), сиздан ойлар ҳақида сўрашади. Айтинг: у (ойлар) одамлар ва ҳаж учун вақт ўлчовларидир» (Бақара: 189).
Демак, ойларда вақт ва муддатларни билиш каби фойдалар бор. Мисол учун: қарз муддати, аёллар (талоқ қилингандаги) идда ва (табиий қонлари) муддати, рўза ва ҳаж каби ибодатларнинг муддатини билиш каби. Ушбу муддатларнинг барини икки юлдуз бўлмиш: қуёш ва ойга биноан билиб борасиз. Шамсий ва қамарий ҳисобда барча инсоният учун фойдалар бор.
Етти осмон Унинг махлуқотларидандир. Аллоҳ таоло шундай деди: «Аллоҳ етти осмонни ва ердан ҳам ўшаларнинг мислини (яъни, етти қават ерни) яратган Зотдир» (Талоқ: 12). «(У) етти осмонни устма-уст қилиб яратган Зотдир...» (Мулк: 3). Демак, осмонлар устма-уст бўлиб, дунё осмони, сўнг еттинчи осмонгача бирин-кетин бўлган осмонлар. Барчасининг юқорисида эса Раҳмон субҳанаҳу ва таолонинг арши.
Аллоҳ таоло айтганидек етти ер ҳам (Унинг махлуқотларидандир): «Ва ердан ҳам ўшаларнинг мислини (яъни, етти қават ерни) яратган Зотдир». Ер ҳам етти қатлам-табақадан иборат. Осмон ва ернинг етти қават қатлам-табақасининг ҳар бирида маскан тутган яшовчи-махлуқотлар мавжуддир. Осмонлардаги юлдузлар, қуёш ва ой, ҳамда ердаги турли навларга эга бўлган тоғ, дарахт, тош, маъдан (қазилма бойликлари) ва денгизлар каби махлуқотларнинг барчаси Аллоҳ субҳанаҳу ва таолонинг оят-аломатларидандир. Ушбу оят-аломатлар кўзимиз билан кўриб, гувоҳ бўлганимиз кавний-борлиқдаги оят-аломатлардир.
Шайх раҳимаҳуллоҳ: Далил, Аллоҳ таолонинг ушбу қовли: «Кеча ва кундуз, қуёш ва ой Унинг (танҳолиги ва қудратига далолат қиладиган) оят-аломатларидандир. Агар сизлар (Аллоҳга) ибодат қилгувчи бўлсанглар, қуёшга ҳам, ойга ҳам сажда қилманглар, (балки) уларни(нг барчасини) яратган Зотга – Аллоҳга сажда қилинглар!» (Фуссилат: 37), дедилар.
Кеча Унинг оят-аломатларидан, яъни, рубубияти, қудрати ва якка Ўзи ибодатга ҳақли-лойиқ эканига далолат қилувчи оят-аломатлардан зулматли кеча ва бутун борлиқни ёритувчи кундуздир. Ушбулар Аллоҳ субҳанаҳу ва таолонинг ажойиботларидандир.
Бутун борлиқни бир лаҳзада зулуматли ва яна бир лаҳзада ёруғ қиладиган Зот ким? У Аллоҳ субҳанаҳу ва таолодир. Агар халқлар ер юзининг бир бурчагини ёритиш учун жамланишса, фақат маълум бир чекланган қисминигина ёритиша олади. Агар дунёдаги бутун электр токини олиб келишганда ҳам, у фақат ернинг маълум бир қисмини ёритади холос.
Қуёш ва ой эса бутун борлиқни ёритади. Кеча ва кундуз бир-бирини қувиб-таъқиб қилиб боради. Қуёш ва ой ҳам худди шундай.
Аллоҳ таоло айтадики: «Агар сизлар (Аллоҳга) ибодат қилгувчи бўлсанглар, қуёшга ҳам, ойга ҳам сажда қилманглар, (балки) уларни(нг барчасини) яратган Зотга – Аллоҳга сажда қилинглар!» (Фуссилат: 37).
Бу ширкни барбод-ботил қилишдир. Махлуқотларга сажда қилманглар. Чунки энг улкан махлуқотлар қуёш ва ой бўлиб, мушриклар бу иккисига ибодат қилиб, сажда қилишарди. Уларнинг орасида Иброҳим алайҳиссаломнинг қавмлари каби ой ва юлдузларнинг ҳайкал-тимсолини ясаб, уларга ибодат қиладиганлари бор эди. Аллоҳ таолонинг ушбу: «Агар сизлар (Аллоҳга) ибодат қилгувчи бўлсанглар, қуёшга ҳам... сажда қилманглар», қовлига келсак, сажданинг маъноси пешонани маъбудга итоат этган ҳолда ерга қўймоқ. Ва бу ибодатларнинг энг улуғидир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Банда Роббисига энг яқин бўлган (лаҳзаси) – саждада эканлигидадир» (Муслим (482) Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят).
Ибодат турларининг энг улуғи ерга (йиқилиб) сажда қилишдир. Чунки юзингиз танангизнинг энг азиз қисми бўла туриб, уни Аллоҳ субҳанаҳу ва таолога бандалик бажо қилиб ва хокисор бўлиб У Зот учун ерга қўясиз. Ана шу ҳақиқий сажда бўлиб, ушбу ибодат билан фақат Аллоҳ таологагина сиғинилади.
Қуёш ва ойга сажда қилишга келсак, у сажда қилишга нолойиқ бўлган бир махлуққа сажда қилишдир. Махлуқотларга сажда қилиш жоиз эмас. Балки сажда махлуқотларнинг Холиқи азза ва жаллагагина қилинади. Махлуқотлар эса сиз каби яратилган, уларнинг устидан бошқарилиб турилади. Ўзингиз каби ожиз бир махлуққа сажда қиласизми? Бу асло жоиз эмас. Инсон ақлу заковати қандай қуйи даражага етди-я?!
Сажда – Уни бирор нарса ожиз қолдирмайдиган Холиқ субҳанаҳу ва таологагина лойиқдир. Сажда Аллоҳ азза ва жалланинг ҳаққи, махлуқнинг ҳаққи эмас, гарчи ушбу махлуқ катта ва улкан бўлса-да. Чунки у заиф бир махлуқ бўлиб, унинг тепасидан бошқариб, тасарруф этиб турадиган бир Зот бор.
«Агар сизлар (Аллоҳга) ибодат қилгувчи бўлсанглар, қуёшга ҳам, ойга ҳам сажда қилманглар, (балки) уларни(нг барчасини) яратган Зотга – Аллоҳга сажда қилинглар!» (Фуссилат: 37).
Демак, ёлғиз Аллоҳга ибодат қилишимиз даркор. Агар У Зотга ва бошқасига ҳам сажда қилар экансизлар, Аллоҳга тўғри ибодат қилувчи бўлмабсизлар. Балки Унга ширк ила ибодат қилган бўлиб, ширк ибодатни барбод қилади.

Сабр уч турлидир:
Биринчи: Аллоҳга тоат қилиш йўлида сабр қилиш.
Иккинчи: Аллоҳ ҳаром қилган нарсалардан қайтишда сабр қилиш.
Учинчи: Аллоҳнинг тақдирига сабр қилиш.
Биринчи: Аллоҳга тоат қилиш йўлида сабр қилиш. Чунки нафс дангасалик ва роҳат-фароғатни истайди. Демак инсон нафсини тоат, намоз, рўза ва Аллоҳнинг йўлида жиҳод қилиш учун сабрга ўргатиши лозим. Нафс ушбу ибодатларни ёмон кўрса-да, инсон уни Аллоҳга тоат қилиш йўлида танбалаб-жиловлаб қўяди.
Иккинчи: Аллоҳ ҳаром қилган нарсалардан қайтишда сабр қилиш. Нафс ҳаром иш ва шаҳватларни хоҳлаб, мойиллик сезади. Уни ҳаром ишлардан танбалаб-жиловлаб қўйиш лозимдир. Бу эса сабрга эҳтиёж сезади. Нафсни ҳаром шаҳватлардан тўсиш осон иш эмас. Кимда сабр бўлмас экан, нафси унга ғолиб келиб, ҳаром ишларга ҳавас уйғотади.
Учинчи: Аллоҳ таолонинг аламлантирувчи тақдирига сабр қилиш. Инсоннинг жигаргўшаси вафот этиши, мол-дунёнинг ҳароб бўлиши, турли касалликлар етиши каби мусибатлардан иборат Аллоҳнинг қазою қадарига сабр қилиб, жазавага тушмай, аччиқланмай, балки тилни уввос солиб йиғлашдан, нафсни эса бетоқат бўлишдан, қўлни эса юзни тимдалаш ва кийим йиртишдан тийиб қўйиш – мусибатларга сабр қилишдир.
Камчилик-нуқсонларга келсак, уларга сабр қилинмайди, балки Аллоҳ таолога тавба қилиб, улардан узоқлашилади. Бироқ инсон ожизлик қиладиган, балки Аллоҳ азза ва жалла томонидан синов, имтиҳон ёки қилган гуноҳига жазо ўлароқ мусибатлар келганда (сабр қилиши лозимдир). Аллоҳ таоло айтганидек: «(Эй инсонлар), сизларга не бир мусибат етса, бас, ўз қўлларингиз қилган нарса – гуноҳ сабабли (етур). Яна У кўп (гуноҳларнинг жазосини бермасдан) афв қилиб юборур» (Шўро: 30).
Мусулмон кишига жони, моли, фарзанди, яқини ёки биродарларидан бирига мусибат етганда сабр қилиб, ажрни Аллоҳдан умид қилиши лозим бўлади. Аллоҳ таоло айтадики: «(Эй Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам), бирор мусибат келганда: «Албатта биз Аллоҳнинг (бандаларимиз) ва албатта биз У Зотга қайтгувчилармиз», дейдиган сабрли кишиларга хушхабар беринг! Ана ўшаларга Роббилари томонидан саловот (мағфират) ва раҳмат бордир. Ана ўшалар ҳақ йўлни топгувчилардир» (Бақара: 156-157). Ана шу сабрдир. Аллоҳ азза ва жалланинг йўлига даъват қилишдаги азиятларга сабр қилиш ҳам шулар жумласидандир. Яхшилик йўлида тотаётган азиятларга сабр қилиб, хайрли амалдан воз кечмаслигингиз даркор. Чунки баъзилар яхшилик қилишни хоҳлайди. Бироқ кариҳ кўрган бирор нарсага дуч келгач: бундай ишларга киришишим менга вожиб эмас, дейди-да, муаллим бўлса таълимни, даъватчи бўлса Аллоҳ йўлидаги даъватни, масжидда имом-хатиб бўлса имомлигу хутбани, яхшиликка буюриб, ёмонликдан қайтаришни тарк этади. Ушбу кимса тотган азиятларига сабр қилолмади.
Хатога йўл қўйган бўлсанг ҳаққа қайтишинг лозимдир. Аксинча ҳақда бўлиб, хатога йўл қўймаган бўлсанг, сенга сабр ва ажрни Аллоҳдан умид қилиш вожиб бўлади. (Тотаётган азиятларинг) Аллоҳ азза ва жалланинг йўлида (бўлганинг) сабабли эканини ва сен бунинг учун ажр-у савобга эришишингни ҳис қилиб, пайғамбар алайҳиммуссалоту васалламларнинг бошига қандай оғир кунлар тушганини ва Аллоҳ азза ва жалла уларга нусрат бергунга қадар қандай сабр қилиб, курашишганини ёдингда тут.

Улуғ Рамазон ойининг Қуръон сабаб ўзига хос хусусияти бор. У одамларга ҳидоят бўлиб Қуръони Карим нозил қилинган ойдир. Аллоҳ таоло деди: «(У саноқли кунлар) Рамазон ойидирки, бу ойда одамлар учун ҳидоят бўлиб ва ҳидоят ва фурқон (ҳақ билан ботилни ажратгувчи)нинг очиқ оятлари бўлиб Қуръон нозил қилинган» (Бақара: 185). Дарҳақиқат, Аллоҳ таоло ушбу ояти каримада рўза ойини бошқа ойлардан буюк Қуръонни нозил қилиш учун танлаб олганини айтиб мадҳ этди. Балки ҳадисда, у пайғамбарларга илоҳий Китоблар нозил бўлган ой экани ворид бўлган. Имом Аҳмаднинг «Муснад»и ва Табаронийнинг «Мўъжам ал-Кабир»ида Восила ибн Асқоъдан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Иброҳим алайҳиссаломнинг саҳифалари Рамазоннинг аввалги тунида нозил қилинган. Таврот Рамазондан олти (кеча) ўтганда нозил қилинган. Инжил Рамазондан ўн уч (кеча) ўтиб нозил қилинган. Фурқон эса Рамазондан йигирма тўрт (кеча) ўтганда нозил қилинган» (Аҳмад «Муснад» (4/107) 16921-рақам, Табароний (17646), лафз имом Аҳмадники). Ушбу ҳадис Рамазон ойи, у элчилар алайҳимуссаломга илоҳий Китоблар нозил бўлган ой эканига далолат қиляпти. Бироқ улар нозил қилинган пайғамбарга бир бутун ҳолида нозил бўларди. Қуръони Каримга келсак, шарафининг зиёдалиги ва фазилатининг улканлиги сабабли дунё осмонидаги «Байтул Изза»га бир бутун ҳолида нозил бўлган. Бу эса муборак Рамазон ойининг қадр кечасида бўлган. Аллоҳ таоло айтганидек: «Албатта Биз у (Қуръон)ни Қадр кечасида нозил қилдик» (Қадр: 1). Субҳанаҳу шундай деди: «Албатта Биз уни бир муборак-баракотли кечада нозил қилдик. Дарҳақиқат Биз (инсонларни ушбу Қуръон билан охират азобидан) огоҳлантиргувчи бўлдик» (Духон: 3). Шундан сўнг юлдузларнинг ботар жойларига кетма-кетлик билан алоҳида-алоҳида нозил бўлди. Бу ўринда ушбу рўза ойи, муборак Рамазон ойининг, шаъни нақадар буюк ва унинг Қуръони Карим сабаб ўзига хос хусусиятга эга эканига далолат бор. Зеро унда Аллоҳ томонидан ушбу уммат учун ана шу катта фазл – Унинг буюк ваҳийси, ҳамда ҳидоятни ўз ичига олган улуғ Каломи нозил бўлиши юз берди.
«Одамлар учун ҳидоят бўлиб ва ҳидоят ва фурқон (ҳақ билан ботилни ажратгувчи)нинг очиқ оятлари бўлиб…» (Бақара: 185). Дин ва дунё фойдаларига йўллашлик. Унда ҳақ аниқ-равшан баён қилинган. Унда (Қуръонда) ҳидоят ва зололат, ҳақ ва ботил, ҳамда зулуматлар ва нур орасидаги Фурқон бор.
Сўнг Рамазон ойида Аллоҳ у ҳақда шундай деб айтган қадр кечаси бор: «(Эй Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам), Қадр кечаси нима эканлигини сиз қаердан билар эдингиз? Қадр кечаси минг ойдан яхшироқдир» (Қадр: 2-3). Яъни, у кечадаги амал ундан ўзга минг ойдаги амалдан яхши. Ажр ҳам ҳудди шундай.
Ушбу ойнинг рўзаси гуноҳлар мағфират қилинишига сабабдир. Икки шайх Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Ким Рамазон рўзасини (фарз эканига) иймон келтириб, (ажрини Аллоҳдан) умид қилган ҳолда тутса, ўтган гуноҳлари мағфират қилинади» (Бухорий (2014), Муслим (760)). Яъни, Аллоҳга иймон келтирган ва зиммасига рўза фарз эканига рози бўлган, ҳамда унинг ажру савобини умид қилган ҳолда. Унинг фарз эканини ёмон кўрмай ва унинг ажру савобида шак-шубҳа қилмаган бўлиши. Шунда Аллоҳ унинг ўтган гуноҳларини мағфират қилади. Муслим(нинг «Саҳиҳ»лари)да яна Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Беш вақт намоз, жума (кейинги) жумагача, Рамазон (кейинги) Рамазонгача гуноҳи кабиралардан узоқ бўлса ўрталаридаги (гуноҳ)ларни каффорот қилувчидир» (Муслим (233)).
Юқорида ёдга олинганлар бўлмиш кимки Рамазонда иймон ва (ажрини) умид қилган ҳолда қоим бўлса ўтган гуноҳлари кечирилишига қўшимча ўлароқ унда шайтонлар кишанбанд қилинади. Жаннат эшиклари очилади ва дўзах эшиклари ёпилади. Ушбу ойда Аллоҳнинг дўзахдан озод қиладиган (банда)лари бўлиб, бу ҳар кечада (юз беради).
Ушбу муборак ойда Аллоҳ мусулмонларга катта Бадр ғазотида мушрик душманлари устидан нусрат берди. Ушбу жангда мушрикларнинг адади мусулмонлардан уч баробар кўп эди. Бу ойда Аллоҳ Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг қўлларида омонлик диёри Маккаи мукаррамани фатҳ қилди. Байт-(Каъба) ва унинг атрофидаги санамларнинг сони уч юз олтмишта эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ушбу санамларни синдира туриб, шундай дердилар: «Яна айтинг: «Ҳақиқат (яъни, Ислом) келди ва ботил (яъни, куфр) ўчиб-йўқолди. Чунки ботил йўқолгувчи нарсадир»» (Исро: 81). У ғайрат, фаол-тетиклик ва амал ойи. Ибодат ва Аллоҳ йўлида жиҳод қилишлик ойи. Ушбу фазилатга эга ва Аллоҳнинг бандаларига ана шу эҳсони бўлган ой, бандалар улуғлашлиги ҳамда улар учун ибодат мавсуми ва қайтиш куни учун озуқа бўлишига ҳақлидир.
Эй Аллоҳ! Бизни ушбу ойнинг ўрни ва ҳурматини биладиганлардан қил! Унда Сени рози қиладиган ишларни адо қилишмизга муваффақ айла! Албатта, Сен дуоларни Эшитувчисан.
Эй Аллоҳ! Бизни Ўзингнинг тоатинга муваффақ айла. Бизга Сени зикр қилиш, шукр қилиш ва Сенга гўзал ибодат қилишда кўмак бер. Бизни осонликка муяссар қил. Ушбу ҳурматли меҳмон ҳаққини адо қилиш билан бизга неъматни тўла-тўкис қил. Эй оламларнинг Раббиси, бизга унинг рўзаси, қиёми ва унда гўзал одобда бўлишга мадад бер.

Фаришталар Аллоҳ таолонинг ғайб оламидаги махлуқотларидир. Аллоҳ таоло уларни Ўзига ибодат қилишлари ва Унинг мулкида субҳанаҳу ва таолонинг амрини ижро этишлари учун яратди. Улар турли синф-гуруҳга эгадир. Ҳар бир синфни ўзига топширилган ва адо этиши лозим бўлган вазифаси бор. Аллоҳнинг амрига осийлик қилмайдилар ва буюрилган ишни бажарадилар. Уларни ичида ваҳийга муваккал-масъул бўлганлари ҳам бор. У Жаброил алайҳиссаломдир. У фаришталарнинг энг шарафлиси ҳамда куч-қувватга эга бўлган Руҳул Аминдир.
Яна уларнинг орасида аршни кўтариб туришга вакил-масъул қилинганлари бор: «Аршни кўтариб турадиган ва унинг атрофидаги (фаришталар)...» (Ғофир: 7). Аллоҳ таоло шундай деди: «Ва фаришталар (осмоннинг) чор-атрофида (Аллоҳнинг амрига мунтазир бўлиб) турурлар. Уларнинг устида Роббингизнинг аршини у кунда саккиз (фаришта) кўтариб турур» (Ал-Ҳааққа: 17).
Арш махлуқотларнинг энг улкани бўлиб, унинг улканлигини Аллоҳ азза ва жаллагина билур. Ана шу улкан махлуқотни фаришталар кўтариб туради. Бу эса фаришталарнинг нақадар улкан ва куч-қувват ҳамда хилқатларининг нақадар буюк эканига далолат қилади. Аллоҳ таоло шундай деди: «Ҳамду сано осмонлар ва ерни илк Яратувчи ҳамда (Ўзи билан бандалари ўртасида) фаришталарни икки, уч, тўрт қанотли элчилар (воситачилар) қилгувчи Аллоҳ учундир. У Зот (яратган) махлуқотида Ўзи хоҳлаган нарсани зиёда қилур» (Фотир: 1).
Уларнинг орасида Жаброил алайҳиссалом каби олти юзта қанотлилари ҳам бор. Уларнинг хилқати нақадар улкан эканини Аллоҳ субҳанаҳу ва таолодан ўзга ҳеч ким билмайди: «Йўқ, (фаришталар асло Аллоҳнинг болалари эмас, балки) улуғ бандалардир. (Фаришталар) У Зотдан илгари бирон сўз айтмайдилар (яъни, Аллоҳ буюрмаган бирон ишни қилмайдилар). Улар (Аллоҳнинг) амри фармони билангина амал қилурлар» (Анбиё: 26-27). Уларни ичида ёмғир ва набототларга вакил-масъул бўлганлари бор. У Микоил алайҳиссаломдир. Яна уларни орасида сурга нафха уришга вакил қилинганлари бор. У Исрофил алайҳиссаломдир. Сурга нафха урганида барча нарса ҳалок бўлади. Аллоҳ таоло шундай деди: «Сур чалинди-ю, осмонлар ва ердаги бор жонзот ўлди, магар Аллоҳ хоҳлаган зотларгина (тирик қолдилар). Сўнгра у иккинчи бор чалинди-да, баногоҳ улар (яъни, барча халойиқ қайта тирилди ва қабрларидан) туриб, (Аллоҳнинг амрига) кўз тутарлар» (Зумар: 68).
Руҳлар сурдан (чиқиб) ўз жасадлари сари учиб боради. Жасадларига киргач, Аллоҳнинг изни билан тириладилар ва маҳшар сари юриб борадилар.
Уларни орасида яна ажаллар ўз ниҳоясига етганида жон олишга вакил-масъул қилинганлари бор. У ўлим фариштасидир. Аллоҳ таоло шундай деди: «(Эй Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам), айтинг: «Сизларга вакил қилинган ўлим фариштаси (ажалларингиз битгач) жонларингизни олур, сўнгра Роббингизга қайтарилурсизлар»» (Сажда: 11). Ўлим фариштасининг ёрдамчилари ҳам бор: «Қачонки бировингизга ўлим келса, элчиларимиз, сусткашлик қилмаган ҳолларида, унинг жонини олурлар» (Анъом: 61). Уларни орасида бачадонлардаги ҳомилага вакил қилинганлари ҳам бор.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Ҳақиқатда сизлардан ҳар бир кишининг яратилиши онасининг қорнида қирқ кун ичида томчи сув («нутфа») ҳолида амалга ошади. Сўнг худди шунча муддат ичида лахта қон («алақа») ҳолида бўлади. Сўнгра яна шунча вақт ичида бир парча гўшт («музға») ҳолида бўлади. Кейин унга бир фаришта юборилади» (Бухорий (3208), Муслим (2643) Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят). Фаришталар орасида одам болаларининг амалларини сақлаб борадиганлари ҳам бор. Аллоҳ таоло шундай деди: «Ҳолбуки, шак-шубҳасиз сизларнинг устингизда (қилган ҳар бир амалингизни) ёд олиб, ёзиб тургувчи улуғ (фаришта)лар бордир» (Инфитор: 10-11). Туну кун олдингиздан силжимайдилар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Фаришталар сизларни тунда ва кундузи алмашиб(-кузатиб) борадилар» (Бухорий (555), Муслим (632) Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят). Бомдод ва аср намозларида (ўзаро навбат алишиш) учун жамланадилар. Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло ҳузурида намозхонлар борасида гувоҳлик берадилар. Шунинг учун Аллоҳ таоло айтадики: «Зеро тонгги ўқиш (кеча ва кундуз фаришталари) ҳозир бўладиган намоздир» (Исро: 78). Фаришталар орасида одам болаларини турли зарарлардан сақлаб боришга вакил қилинганлари ҳам бор. Бало-офат, душман ҳамда йиртқич ва илонлардан иборат зараркунандалардан сақлаб борадилар. Модомики инсон ҳали ҳаёт кечириши тақдир қилинган экан, ушбу фаришталар уни турли хатарлардан ҳимоя қилиб борадилар.
Қуруқликда йиртқич ва илонлар орасида ухлаб қолса, ким уни ушбу илон, йиртқич ва зарарли ҳашоротлардан ҳимоя қилади. У билан бирга Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло бўйинсундириб қўйган малоикалар бўлади. Аллоҳ таоло улар ҳақида шундай дейди: «Унинг (яъни ҳар инсоннинг) олдида ҳам, ортида хам таъқиб қилгувчи (фаришталар) бўлиб, улар Аллоҳнинг амри билан уни сақлаб-муҳофаза қилиб турурлар» (Раъд: 11), яъни, ушбу фаришталар Аллоҳнинг амри ила одам болаларини то ажаллари битгунча турли зарар ва хатарлардан ҳимоя қилиб борадилар. Ажали битгач, уни холи қўядилар ва Аллоҳ унга тақдир этган ўлим ёки ўлимга олиб борадиган бирор мусибат юз беради.
Уларнинг ичида яна осмонлар ва ернинг турли бурчакларида Аллоҳнинг амрини ижро этиш учун вакил қилинганлари бўлиб, уларни Аллоҳ субҳанаҳу ва таолодан ўзгаси билмайди. Яна фаришталар ичида зикр мажлисларини излаб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганларидек унда ҳозир бўладиганлари ҳам бор: «Бирор бир қавм Аллоҳнинг уйларидан бирида жамланиб, Аллоҳнинг Китобини тиловат қилиб, ўзаро дарс қилишар экан, албатта уларга хотиржамлик нозил бўлиб, раҳматга бурканишади ва фаришталар уларни ўраб олади» (Муслим (2699) Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят). Ушбу фаришталар ерни кезиб, зикр ҳалқаларини излаб юриб, унда ҳозир бўладилар.
Фаришталар, уларнинг турлари ва васфларини Аллоҳдан ўзга ҳеч ким билмайди. Бироқ Қуръон ва саҳиҳ ҳадисларда келган ҳужжатларни исбот қилиб, эътиқод қўямиз. Бизга зикр қилинмаган нарсалардан ўзимизни тийиб, бу борада изланиш олиб бормаймиз. Чунки бу фақат далил билан киришиш мумкин бўлган ғайб илмидандир.
Малоикаларга иймон келтириш ислом рукнларидан биридир. Кимда-ким фаришталарни инкор қилиб: фаришта деган нарса йўқ. Ахир, биз уларни кўрмаймиз-ку, деса кофир, мулҳид ва зиндиқ бўлади, Аллоҳ сақласин. Чунки у ғайбга иймон келтирмади. Шунингдек, малоикалар борасида турли таъвилотларга бориб: улар жисм эмас, маъно ва инсонга келадиган турли ҳиссиётлардир. Агар ушбу ҳиссиёт яхши бўлса, демак, у фаришта бўлади. Агар ушбу ҳиссиёт ёмон бўлса, демак, у шайтондир, деган сўз илҳодий қовлдир, Аллоҳ сақласин. Минг афсуским, «Тафсирул Манор»да Муҳаммад Рашид Ризо ушбу қовлни шайхи Муҳаммад Абдуҳдан нақл қилган.
Ушбу қовл файласуфларнинг каломи бўлиб, у ботилдир. Кимда-ким ушбу сўзга эътиқод қўйса, бас, у кофирдир. Умид қиламизки (Муҳаммад Рашид Ризо) ушбу қовлни эътиқод қилмай, (шунчаки) нақл қилган. Бироқ танқид қилмай нақл қилган, ҳолбуки, ушбу қовл хатарлидир. Ушбу қовл ботил ва фаришталарга куфр келтиришдир. Аллоҳ таолодан офият ва саломатлик сўраймиз.
Инсон дин ва ғайб ишларига ўзининг ақли ва фикри билан киришмаслиги ҳамда файласуф ёки зиндиқлардан бу борада бирор нарса нақл қилмаслиги лозим. Балки Китобу Суннатга таяниши керак. Ана шу вожибдир. «Тафсирул Манор»да зикр қилинишича ушбу қовл Ғаззолийнинг «Иҳё улумиддин» китобидан нақл қилинган экан. Валлоҳу Аълам.
Ғаззолийнинг «Иҳё улумиддин» китобида оғир фалокат ва мусибатли сатрларга гувоҳ бўламиз. Гарчи, унда бироз яхшилик ва фойда бўлса-да. Бироқ у ҳалок қилгувчи ва заҳари кўпроқдир. Ушбу китоб омухта бўлиб, ёмонлиги яхшилигидан кўпроқ. Илмда бошланғич ёки оми одамга ушбу китобни мутолаа қилишлиги ярамайди. Илмга эга бўлиб, ҳақ билан ботилни ажрата олдиган киши бундан мустасно.
Фаришталар улар айтганидек маънолардан иборат эмас. Балки малоикалар жисм ва шаклга эга. Аллоҳ таоло ато этган қудрат-иқтидор билан турли шаклга кира оладилар. Шунинг учун Жаброил алайҳиссалом Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳузурларига эркак киши суратида келганлар. Аллоҳ таоло уларга одам болаларининг фойдаси деб турли шаклга кира олиш қудратини ато этган. Чунки одам болалари фаришталарни Аллоҳ таоло яратган аслий хилқатда кўришга тоқатлари етмайди. Балки одамларга раҳмат ўлароқ Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳузуларига эркак киши суратида келишарди. Инсонлар уларни ўз суратлари ва ҳақиқий кўринишларини фақат азобланиш онлари кўрадилар. Аллоҳ таоло шундай деди: «Улар фаришталарни кўрадиган кунни (яъни, қиёмат кунини эсланг)! У Кунда жиноятчи кимсалар учун бирон хушхабар бўлмас» (Фурқон: 22). Ўлим соатларида ҳам инсон уларни, хоссатан ўлим фариштасини ўз кўзи билан кўради. Бироқ ҳаёт экан уларни кўролмайди. Чунки уларни кўришга тоқати етмайди. Аллоҳ таоло уларни нурдан, шайтонни Қуръонда келгандек оловдан, одамни эса тупроқдан яратган. Аллоҳ таоло ҳар бир нарсага Қодирдир.
Кофирлар фаришталарни Аллоҳнинг қизлари дея эътиқод қиладилар. Аллоҳ таоло шундай деди: «(Ҳолбуки,) ўзлари Раҳмоннинг бандалари бўлмиш фаришталарни «Қизлар» дедилар! Ё улар (Аллоҳ фаришталарни) яратишига гувоҳ бўлганмидилар?! Уларнинг бу «гувоҳ»ликлари албатта (номаи аъмолларига) ёзилур ва улар (қиёмат кунида) сўроққа тутилурлар!» (Зухруф: 19).

Юклаб олиш

Абдуллоҳ ибн Муборак раҳимаҳуллоҳ дедилар: «Пайғамбарликдан кейин илмни тарқатишликдан-да афзалроқ даражани билмайман» («Таҳзиб ал-Камол» (16/20)).