Савол: Лайлатул-қадр, яъни Қадр кечасини қандай ўтказмоғимиз лозим? Уни намоз ўқиш билан ўтказамизми ёки Қуръон тиловат қилиш, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам сийратларини ўқиш, дарс ва маърузаларни эшитиш биланми ёки бўлмаса уни масжидда ўтказамизми?
Жавоб: Аллоҳнинг Ўзигагина ҳамдлар, Унинг пайғамбари Муҳаммад ибн Абдуллоҳга, Унинг оиласи ва саҳобаларига салавоту саломлар бўлсин.
Сўнг...
Биринчи: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Рамазоннинг сўнгги ўн кунлигида бошқа кунлардан ўзгача ғайрат билан ибодатга берилиб, намоз ўқир, Қуръон тиловат қилар ва кўп дуо қилардилар. Оиша разияллоҳу анҳодан имом Бухорий ва Муслим ривоят қилган ҳадисга кўра, Рамазоннинг сўнгги ўн куни кирганда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам тунлари бедор бўлар ва оила аъзоларини ҳам уйғотар ҳамда аёлларига яқинлик қилишдан тийилардилар. Имом Аҳмад ва Муслимнинг бошқа ривоятларида у киши Рамазоннинг сўнгги ўн кунида бошқа кунларда кузатилмайдиган ўзгача ғайрат билан ибодатга қаттиқ бел боғлашлари келтирилади.
Иккинчидан: Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Қадр кечасини савоб умидида иймон билан бедор ўтказишга буюрганлар. Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дейдилар: «Кимки Қадр кечаси бедор бўлиб, иймон ва савоб умидида ибодат қилса, унинг аввалги гуноҳлари кечирилгусидир» (Муттафақун алайҳ). Ушбу ҳадис Қадр кечасини ибодат билан ўтказиш буюрилганини кўрсатади.
Учинчидан: Қадр кечаси ўқилиши мумкин бўлган энг яхши дуолардан бири Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Оиша разияллоҳу анҳога ўргатган дуоларидир. Имом Термизий ривоят қилган ва муҳаддислар томонидан саҳиҳ деб тасниф этилган ҳадисда Оиша разияллоҳу анҳо айтадилар: «Мен: «Ё Расулаллоҳ, агар мен қайсидир кеча Қадр кечаси эканини билсам, ўша кеча нимани айтишим керак?» дедим. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: Сен «Аллоҳумма иннака афуввун, туҳиббул-афва, фаъфу анний», (яъни) «Ё Аллоҳ, дарҳақиқат Сен афв этувчисан. Афв этишни яхши кўрасан. Бас, мени афв эт», деб айтгин» дедилар».
Тўртинчидан: «Рамазоннинг қайси кечаси Қадр кечаси?» деган масалага келсак, бу нарса аниқ ҳужжатни талаб қилади. Ҳадисларда келган маълумотларга биноан, сўнгги ўн кечадаги тоқ кечалар ва Рамазоннинг йигирма еттинчи кечаси бошқаларидан кўра Қадр кечаси бўлишининг эҳтимоли кўпроқ.
Бешинчидан: Бидъатлар масаласига келсак, улар на Рамазонда ва на бошқа пайтларда жоиздир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан собит бўлган ҳадисда у киши айтадилар: «Кимки бизнинг мана бу дин ишимизда ундан бўлмаган бирон нарсани ихтиро этар экан, у нарса албатта рад этилади». Бошқа ривоятда эса: «Кимки бизнинг мана бу дин ишимиздан бўлмаган бирон амални қилар экан, у албатта рад этилгусидир», дейилади.
Биз Рамазон кечалари ўтказиладиган баъзи тантаналарнинг бирон асос-далили борлигини билмаймиз. Йўлларнинг яхшиси Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг йўлидир, нарсаларнинг ёмони эса одамлар ўзлари ўйлаб топиб, кейин уни диндан деб гумон қилинадиган бидъатлардир.
Тавфиқ Аллоҳдан. Пайғамбаримиз Муҳаммадга ва у зотнинг оилаларию асҳобларига Аллоҳнинг салоту саломи бўлсин.

Савол: Ҳомиладор аёл баъзи кунлар (рўза) қазосини ўтаб қўйиши керак эди, лекин вафот этди. Ўғли ёки эри учун унинг ўрнига (рўза) қазосини адо этиб қўйиши вожиб бўладими?
Жавоб: Агарда у ҳомиладор бўлиб рўза тутмади ва (рўза қазосини ўтамай) вафот қилди...
Агарда у ўзидан зарарни даф қилиш учун рўза тутмаган бўлса, унда (рўза) қазосини ўтаб қўйишлик керак бўлади. Агарда у туғилмаган гўдаги учун рўза тутмаган бўлса, ёки ўзи ва туғилмаган гўдаги учун (рўза тутмаган бўлса), унда унинг номидан қазо ўтаб қўйилади ва ҳар бир (қолдирилган) кун учун каффорот тўланади. (Каффорот) 1.5 кг буғдой, гуруч ёки ҳурмо билан (тўланади). Бу мана шу саволга жавобдир.

Шайх Абдуллоҳ ибн Абдурроҳман Ғудайён
Юклаб олиш

Иккинчиси: унга амал қилмоқ
(Муаллиф раҳимаҳуллоҳнинг): «Унга амал қилмоқ», деганларидан мурод, (ана ўша) илмга (амал қилмоқ) деган маънодадир. Чунки инсонга таълим бериб, ўқиб-ўрганишини ўзи кифоя қилмайди. Балки илмига амал қилмоғи лозимдир. Амалсиз илм кишининг зарарига ҳужжатдир. Илм фақат амал билангина манфаатли бўлади. Илм олиб, амал қилмаган ғазабга дучор бўлганлардан бўлади. Чунки у ҳақни билди ва уни била туриб тарк этди.
Шоир айтадики:
Ҳадиси шарифда ҳам: «Қиёмат куни жаҳаннам ўтида ёнадиганларнинг аввалгиси, илмига амал қилмаган олимдир» (Термизий (2382) Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилди), дея эслаб ўтилган. Илм амалга чамбарчас боғлиқдир. Амал илмнинг самарасидир. Амалсиз илм бамисоли мевасиз дарахтдир. Ундан бирор фойда йўқ. Илм амал қилинсин учун нозил қилинган.
Худди илмсиз амал ўз эгасига муваффаққиятсизлик ва залолат бўлганидек. Инсон илмсиз амал қилар экан, унинг амали муваффаққиятсизлик ва турган битгани ўз соҳибига машаққатдир. Расул соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Кимда-ким бизнинг буйруғимиз бўлмаган бирор амални қилса, бас у рад этилгандир» (Бухорий (7350) ҳадисдан олдин Муслим (18) ва (1718) Оиша розияллоҳу анҳoдан ривоят қилишди).
Ҳар ракатда Фотиҳа сурасининг ушбу оятларини ўқиймиз: «Ўзинг бизни тўғри йўлга ҳидоят қилгин. (Бизларни) шундай зотларнинг йўлига (бошлагин)ки, Сен Ўзинг уларга (тўғри йўлни) инъом қилгансан – улар (Сен томондан) ғазабга дучор бўлмаганлар ва залолатга кетмаганлар – адашмаганлар» (Фотиҳа: 6-7). Аллоҳ таоло илмсиз амал қиладиганларни адашганлар деб, билиб туриб, амал қилмайдиганларни эса ғазабга дучор бўлганлар, деб атади. Бунга аҳамият бермоғимиз лозим. Чунки бу жуда муҳимдир.

Савол: Рамазон кундузлари таҳлил ёки бировга бериш учун озгина қон олдириш рўзадорнинг рўзасини бузадими ёки йўқми?
Жавоб: Инсондан дармонини олиб ташламайдиган даражада қон олиш, таҳлил ёки ташхис ёхуд қонга эътиёжи бўлган бирон кимса учун бўлсин, ҳеч фарқсиз рўзани очмайди.
Аммо инсоннинг мадорини олиб ташлайдиган даражада кўп қон олинадиган бўлса, суннатда рўзани очиши маълум бўлган ҳижома (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам замонидаги усул билан қон олдириш)га қиёсан, рўзани бузади.
Шунга биноан, инсон рамазон рўзаси каби фарз рўзани тутар экан, заруратдан бошқа пайтларда бошқалар учун (ўз дармонини қуритадиган) даражада қон бериши жоиз эмас. Акс тақдирда унинг рўзаси очилади ва куннинг қолган қисмида еб, ичишга мажбур бўлади. Бундай ҳолатда, у, шу кун бадалига (бир кун) қазо рўзаси тутиб беради.

Китобларни нозил қилиш ва пайғамбарларни юбориш билан бандаларига лутф ато этиб, ақлларни очиб, уларга тушунтирган ҳамда Ўзининг зарарига бандаларининг фойдасига ҳужжат қўймаган Аллоҳга ҳамдлар бўлсин.
Салаф солиҳлар Аллоҳ таолога ибодат қилиш масалаcига қаттиқ эътибор билан ёндашар эдилар. Шу билан бирга улар Муборак Рамазон ойига катта эътибор қаратар эдилар. Улардан кўпчилиги Рамазон тугагач, ярим йил давомида Аллоҳдан рўзаларини қабул қилишини сўрардилар. Сўнг, Муборак ойдаги рўза каби улуғ ибодатни яна бир бор адо этиш имкониятига мушарраф бўлиш учун, ярим йил Аллоҳдан кейинги Рамазон ойига етказишини сўрардилар. Бошқа сўз билан айтганда, биз ушбу уммат (Пайғамбар Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам уммати) салаф солиҳлари Рамазонга йўлиқишга тайёргарлик кўрганларини кўришимиз мумкин. Абу Бакр Балҳий раҳимаҳуллоҳ шундай деган эканлар: «Ражаб ойи – экин экиш ойидир. Шаъбон ойи – экинни суғориш ойидир. Рамазон ойи эса – ўша экинни ўриш ойидир». Яна айтадилар: «Ражаб ойи шамол кабидир. Шаъбон ойи булут кабидир. Рамазон ойи эса ёмғир кабидир».
Шу ўринда савол туғилади: Рамазонга қандай тайёргарлик кўриш керак?
Жавоб: Муборак Рамазонга тайёргарлик кўрар экансан, қуйидагиларга эътиборингни қарат:

1 – Холис тавба. Тавбани ҳар доим, ҳар қандай вақт қилиш лозим. Бироқ, Муборак ой яқинлашар экан, сенга Аллоҳ таоло ва унинг махлуқларига нисбатан қилган барча гуноҳларингга тавба қилишга шошилишинг яхшироқдир. Шу билан Муборак Рамазон кириб келишига тоза ва ҳотиржам қалб билан қадам қўя олишинг учундир. Аллоҳ таоло Қуръони Каримда айтади:
«Барчаларингиз Аллоҳга тавба қилинглар, эй мўминлар! Шоядки (шунда) нажот топсангизлар» (Нур: 31).
Ағар ибн Ясор ал-Музаний розияллоҳу анҳу ривоят қилган ҳадисда, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Эй инсонлар, Аллоҳга тавба қилинглар ва ундан мағфират талаб қилинглар. Мен бир кунда юз марта тавба-истиғфор қиламан» (Имом Муслим, 2702 (42)).

2 – Дуо. Баъзи салаф солиҳлардан ривоят қилинишича, улар Аллоҳдан олти ой давомида Рамазонга саломат етишни дуо қилар эканлар. Сўнг, Рамазондан кейинги олти ой унда (Рамазонда) қилинган солиҳ амалларини қабул қилишини Аллоҳдан сўрар эканлар. Шунинг учун сен ҳам уларга эргаш, Аллоҳ таолодан Рамазонни саломат ва мустаҳкам иймон билан қарши олишингга имконият беришини дуо қил. Унга ибодат қилишингда ёрдам беришини ва солиҳ амалларингни қабул қилишини Ундан сўра.

3 – Муборак Рамазон ойи яқинлашиши муносабати билан шодланиш. Чунки ушбу Муборак ойнинг кириб келиши ҳар бир мўмин учун буюк яхшиликдир. Чунки ушбу ой – яхшилик мавсумидир. Ушбу ой, Жаннат дарвозалари очиладиган ва Жаҳаннам дарвозалари ёпиладиган ойдир. Ушбу ой, Қуръони Карим нозил бўлган ойдир. Аллоҳ таоло айтади:
«(Эй Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам), айтинг: «Аллоҳнинг фазлу марҳамати (яъни, ислом) ва раҳмат-меҳрибонлиги (яъни, Қуръон) билан — мана шу (неъмат) билан шод-хуррам бўлсинлар. (Зеро), бу улар тўплайдиган мол-дунёларидан яхшироқдир»» (Юнус: 58).

4 – Қазо рўзаларини адо этиш. Абу Салама розияллоҳу анҳу деди: «Мен Оиша розияллоҳу анҳо шундай деганларини эшитдим: «Зиммамда Рамазон рўзаси бўлар, мен унинг қазосини Шаъбонга борибгина тутишга қодир бўлардим»» (Бухорий 1849, Муслим 1146). Ибн Ҳажар раҳимаҳуллоҳ деди: «Оишанинг Рамазон рўзаси қазосини Шаъбон ойида адо этишга интилишидан шундай фойда олинадики, ўтган Рамазондаги қазони кейинги Рамазонга қолдириш мумкин эмас» (Фатҳул Борий, 4/191).

5 – Илм олиш. Яъни, Рамазон ойи фазилати ва рўзага боғлиқ илмларни эгаллаш.

6 – Рамазон ойида ибодат қилишдан чалғитиши мумкин бўлган барча ишларни тезроқ тамомлаш.

7 – Оила аъзолари, қариндош ва дўстларга рўзанинг асосий аҳкомларини тушунтириш. «Кичик»ларни рўза тутишга тарғиб қилиш. Шу орқали Исломнинг асосий ибодат турларига ёшликларидан чиниқсинлар.

8 – Шаъбон ойи рўзаси. Бу рўза Рамазон ойига тайёргарлик мақсадидадир. Чунки, Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинган саҳиҳ ҳадисда айтадилар: «Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам рўза тутсалар энди (бу ой охиригача) рўзаларини очмас эканлар деб ўйлаб қолардик, рўза тутмай юрсалар энди тутмас эканлар деган ҳаёлга борардик. Рамазондан бошқа бирор ойда тўлиқ рўза тутганларини билмайман, Шаъбон ойида эса бошқа ойлардан кўра кўп рўза тутганларини гувоҳи бўлганман» (Бухорий 1969, Муслим 1156 (175)). Шунингдек ривоят қилинишича, Усома ибн Зайд розияллоҳу анҳу деди: «Ё Расулуллоҳ, мен биронта ойда Шаъбондагидек рўза тутганингизни кўрмадим?» Бунга Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Бу шундай ойки, одамлар Ражаб билан Рамазон ўртасида ундан ғафлатда қолишади. Бу ойда амаллар оламлар Ҳожасига кўтарилади. Шундай экан, мен амалимни ўзим рўзадор ҳолимда кўтарилишини яхши кўраман» (Насоий 2357, шайх Албоний раҳимаҳуллоҳ ҳадисни ҳасан деган). Ушбу ҳадисда Шаъбон ойи рўзасининг ҳикмати баён қилинган. Ҳикмат шундан иборатки, ушбу рўза фарз намозидан аввал адо этиладиган суннат намозига ўхшайди. Шу билан инсон ўзини фарз ибодатига тайёрлайди.

9 – Қуръон тиловати. Салма раҳимаҳуллоҳ айтади: «Шаъбон ойини қорилар ойи деб номлашарди». Амр ибн Қайс раҳимаҳуллоҳ Шаъбон ойи кирганида ўз хоналарига қулфланиб оларди ва барча вақтини Қуръон тиловатига баҳшида қиларди.

Энди юқоридаги барча айтилганлардан сўнг, келинг ўз ҳолатимизга бир қарайлик. Ўзимизга холис жавоб берайлик: ушбу Муборак ойга қандай тайёргарлик кўраябмиз ва уни қандай кутиб олмоқчимиз?
Аллоҳ таолодан рўзага тайёргарлик кўришда ва Муборак Рамазон ойини муносиб равишда кутиб олишда ёрдам, кўмак беришини сўраб қоламиз!