Салафий ёшларга насиҳатлар
Салафий ёшларга қуидагиларни насиҳат қиламан:
1) Илм талаб қилишсин. (Уламоларимизнинг барчаларини уммат ёшларига илм талаб қилишни насиҳат қилаётганларини кўрасиз. Чунки ушбу ишда икки дунё яхшилиги жамланади. Илм сабабли ўзларидан жоҳилликни кетказишади, ҳақ нима-ю ботил нима эканлигини билиб олишади ва Аллоҳга онгли равишда ибодат қиладилар. Доримий ўзларининг муснадларида (1/352) шундай дедилар: “Яъқуб ибн Иброҳим бизга шундай хабар айтди. Вакиъ бизга Суфён шундай деди деб хабар бердилар: “Илм талаб қилишдан кўра афзалроқ амални билмайман”. Асар саҳиҳдир. Санаддаги ровийларнинг бари ишончли).
2) Аҳли хайр билан бирга бўлишсин. (Чунки улар билан бирга ўтириш нажотдир. Хоссатан илм аҳли билан. Чунки ёшлар улар билан бир мажлисда ўтирадиган бўлишса, илмлари зиёда бўлади. Йўқ деганда улардан инсон ўзини қандай тутишликни, камтарликни ва гўзал хулқларни ўрганади).
3) Ёмон одамлардан ҳазир бўлишсин. (Уламоларимизнинг барчалари ёмон одамларни, айниқса аҳли ҳаво ва бидъатчиларни тарк этиш керак деб насиҳат қилиб келадилар. Доримий (1/387) айтдиларки: “Сулаймон ибн Ҳарб Ҳаммод ибн Зайддан, у киши эса Аюбдан шундай хабар айтдилар: “Абу Қулоба айтдиларки: “Ҳавои нафсга эргашганлар билан бир жойда ўтирманглар ва улар билан бахс-мунозара қилманглар. Чунки мен сизларни уларнинг залолатларига шўнғиб кетишингиздан ёки улар сизларга ўзингиз билган ҳақни чалкаштириб юборишларидан ҳотиржам эмасман”. Санади саҳиҳдир.
Яна Доримий (1/388) юқоридаги Аюб Сухтиёнийга бориб тақаладиган санад билан ривоят қилдилар, (Аюб) айтадиларки: “Саид ибн Жубайр мени Толқ ибн Ҳубайб билан ўтирганимни кўриб қолдилар ва айтдиларки: “Толқ ибн Ҳубайб билан бирга ўтирганингни кўрдимми? У билан бирга ўтирмагин”.
Мен айтаманки: Толқ муржиалардан эди. Салафларимиз роҳимаҳумуллоҳ ўз даврларидаги ёшларни айниб кетмасликларига ўта ҳарис бўлишганидан шундай огоҳлантиришлар бериб келишган. Чунки ундай кимсалар билан ҳамсуҳбат бўлиш қалбларни бузилишига олиб келади. Аллоҳ таоло ибн Баттани Ўз раҳматига олсин, “Ибана”-1/390 да шундай дегандилар: “Хой биродарлар, шуни билингларки, мен кўплаб кишиларни аҳли сунна вал жамоадан чиқиб, бидъат ва аблаҳлик йўлига кириб қолишган ҳамда қалбларига ушбу офат эшиги очилиши ва кўзларидан ҳақ нури тўсилиши сабаблари борасида фикр юритиб кўриб, ушбу сабаблар икки нуқтага бориб тақалишини билдим:
Биринчиси: Оқил киши билмаса ҳам бўладиган ва мўмин киши тушуниб олишида фойда йўқ бўлган кераксиз масалалар борасида елиб-югуриб изланиш олиб бориш ва кўп саволлар йўллаш.
Иккинчиси: Фитнасидан омон қолинмайдиган ва ҳамсуҳбат бўладиган бўлса қалбларга бузуқ фикрларни олиб кирадиган кимса билан бир жойда ўтириш”.)
Росул алайҳиссалоту ва саллам ёмон суҳбатдош ва унинг ҳунук оқибати ҳамда яхши суҳбатдош ва унинг гўзал тасири ҳақида бир мисол келтириб, айтдиларки: “Яхши суҳбатдош билан ёмон ҳамроҳнинг мисоли, миск (атир) ташувчи ва темирчининг босқонини пуфловчи киши кабидир. Миск ташувчи(га келсак), ё у сизга (миск) ҳадя қилади ё ундан сотиб оласиз ёки ундан ҳушбўй ҳид топасиз”. (Бухорий-5534, Абу Мусо Ашъарий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган. Ҳадиснинг қолган қисми қуидагича: “Темирчининг босқонини пуфловчи(га келсак), ё у кийимингизни куйдириб қўяди ёки унда бадбўй ҳид топасиз”.)
Яъни, сиз (миск сотувчидан) қандай бўлганда ҳам фойда оласиз. Хурмо дарахтининг мисоли мўмин киши каби бўлганидек, ундан фақат яхшилик кўрасиз.
Ёмон суҳбатдош эса темирчининг босқонини пуфловчи киши кабидир. Ё у сизни кийимингизни куйдиради ёки унинг тутунидан саломат қолмайсиз. Нима бўлганда ҳам хоҳ катта ёки яширин бўлсин, албатта сизга ёмонлик етади. Демак ёмон суҳбатдошнинг зарари аниқ-тайин масала бўлар экан, унда нега улар билан бир жойда ўтиришга ва улар билан ўралашиб юришга ошиқасиз? Бу ишни жоизлигига нима далилингиз бор? Росул соллоллоҳу алайҳи ва саллам огоҳлантириб, қайтарган ва хатарини баён қилган бўлсалар, уламолар ҳам ушбу ишдан огоҳлантириб,қайтаришган ва Росул соллоллоҳу алайҳи ва саллам ҳамда Қуръон кўрсатмаларини амалда татбиқ қилиб ўтишган бўлишса, энди сизда қандай узр бўлиши мумкин?! Аҳли сунна вал жамоанинг манҳажига ҳамда сизга фақат ва фақат яхшилик истагида бўлган ва сизга қандай бўлса ҳам бирор ёмонлик етмаслигига ошиқманд бўлган биродарларингизга қандай далил билан қарши чиқмоқчисиз?!
Мен салафий ёшларга қаерда бўлишса ҳам салафий манҳажини дарс қилиб ўрганишларини, аҳли сунна вал жамоанинг қадрига етишларини ҳамда улар насиҳатгўй ва доно кишилар эканларини тушуниб етишларини насиҳат қиламан. Аллоҳга қасамки, улар ҳақни олган ёки унга қарши чиққан киши ҳақида нимаики айтиб кетишган бўлса, бари ҳаётда кузатиб келиняпти. Уларга хилоф иш тутган кимса ботил ва ёмонликка тушади. Улардан фойда олган киши эса саломат қолиб, нажотга эришади. Саломатлик ва нажотга бирор нарса тенг келмайди. Ахир салафларимизнинг киборларидан бўлган Аюб Сухтиёний (У киши Аюб ибн абу Тамима Кийсон, имом Абу Бакр Сухтиёний Басрий, ҳофиздирлар. 131 ҳижрий йили вафот этганлар. “Тазкиро ҳуффаз” 117-рақам остидаги таржимаи ҳол. Доримий (1/390) айтадилар: “Саъид Саллом ибн абу Мутеъдан хабар бериб айтдики, бидъат аҳлидан бўлган бир кимса Аюбга: “Эй Абу Бакр, сизга бир калима борасида саволим бор эди”, деди. Шунда у киши: “Қани жўнаб қол. Яримта ҳам сўзни кераги йўқ, деб бармоқлари билан ишора қилганлар”. Асарни ривоят қилган Саъид (Аюб яримта ҳам сўзни кераги йўқ деганда) ўнг қўлларидаги жимжилоқ бармоқлари билан ишора қилганлар, деди. Асар саҳиҳ. Санаддаги ровийларнинг бари ишончлидир. Ровийларни ичидаги Саъид, у ибн Омирдир), Ибн Сийрин (У киши имом, шайхул ислом Абу Бакр Муҳаммад ибн Сийрин Ансорий Анасий Басрийдирлар. 110 ҳижрий йили вафот этганлар. “Сияр Аълам Нубала”-4/606, “Тазкиро ҳуффаз” 74-рақам остидаги таржимаи ҳол. Доримий (1/385) шундай дедилар: “Саъид ибн Омир Асмо ибн Убайддан шундай хабар бериб, айтдики: “Бидъат аҳлидан бўлган икки киши Ибн Сийриннинг ҳузурларига кириб: “Эй Абу Бакр, сизга бир ҳадис айтсак майлими?”, дейишди. У киши: “Йўқ”, дедилар. Ҳалигилар: “Унда сизга Аллоҳнинг Китобидан бир оят ўқисак майлими?”, дейишди. У киши эса: “Йўқ, қани мени олдимдан турингларчи, йўқса ўзим туриб (кетаман)”, дедилар. (Ровий): “У иккиси чиқиб кетишди”, дедилар. Қавмдаги баъзи кишилар: “Эй Абу Бакр, улар сизга Аллоҳнинг Китобидан бир оят ўқиб беришса, нима ҳам бўларди?!”, дейишди. У киши эса: “Улар менга Аллоҳнинг Китобидан бир оят ўқиб, уни ўзгартиришларидан, натижада у менинг қалбимга ўрнашиб қолишидан қўрқаман”, дедилар”. Ушбу асар саҳиҳдир), Мужоҳид (У киши Мужоҳид ибн Жабр имом Абу Ҳажжож Махзумий бўлиб, муфассир ҳофизлардандирлар. 103 ҳижрий йили вафот этганлар. “Тазкиро ҳуффаз” 83-рақам остидаги таржимаи ҳол, “Тақриб таҳзиб” 6523-рақам остидаги таржимаи ҳол) ва бошқалар ботил аҳлининг битта, боринг ана яримта ҳам сўзини эшитишга тоқатлари йўқ эди.
Бидъат аҳли билан мунозара олиб боришнинг хатарли эканлиги
Уламоларимиз бидъат аҳли билан баҳсу-мунозара олиб боришинга асло рухсат бермайдилар. Чунки бундай баҳслашиш фитнага тушишинга олиб боради. (Ҳой мусулмон шуни яхши билгинки, уламоларимиз аҳли суннанинг эътиқоди ва йўли ҳақида ёзиб қолдирган асарларида бидъат аҳли билан баҳсу-мунозара олиб бормаслик ҳақида алоҳида бўлим очишган. Ана шулардан:
Имом Абу Қосим Исмоил ибн Муҳаммад ибн Муҳаммад Асбаҳонийдирлар. У киши ўзларининг “Ҳужжа фий баяни маҳажжа” (1/311) китобларида алоҳида бўлим очиб, уни “Бидъат аҳли билан баҳсу-мунозара олиб бориш ва уларнинг сўзларига қулоқ тутишдан қайтарув ҳақидаги боб”, деб номладилар.
Имом Юсуф ибн Абдул Барр Қуртубий ўзларининг “Жамиъ баян ал-илм ва фазлиҳ” (411) китобларида алоҳида боб очиб, уни “Баҳсу-мунозара олиб боришнинг макруҳ саналган ўрни ҳақидаги боб”, деб номладилар.
Салафларимиз роҳимаҳумуллоҳлар бир неча сабабларга кўра бидъат аҳли билан мужодала қилишдан қайтаришган. Ана шулардан:
1- Уларнинг қаршилигини енгиш учун. Чунки улар билан баҳсу-мунозара олиб бормаслик сабабли озор ва хорликни ҳис қиладилар.
2- Бидъатлари зоҳир бўлиб, тарқалмаслиги учун. Чунки бидъатчининг бидъати кенг тарқалмаган бўлади-да, баҳсу-мунозара олиб бориш сабабли атрофга ёйилиб кетади.
3- Аввал заиф бўлган кучлари баҳсу-мунозара олиб бориш сабабли қайта қувват ҳосил қилиши мумкин.
4- Баҳсу-мунозара сабабли жоҳил киши уларга ёрдам қўлини чўзиши мумкин. Чунки илмсиз киши ҳақ билан ботил орасини ажратолмайди. Бидъат аҳлида эса шубҳалар жуда кўпдир. Шубҳа жоҳил кишининг қалбига энг тез бориб, ўрнашадиган нарсадир.
Имом Абу Қосим Ҳибатуллоҳ ибн Ҳасан Лалакаий ўзларининг “Шарҳ усул эътиқод аҳли сунна вал жамоа” (1/19) китобларида шундай дедилар: “Мусулмонларга нисбатан бидъатчилар билан мунозара олиб боришдан-да каттароқ жиноят содир этилмаганди. Чунки салафлар бидъатчиларни аччиқлангани сабабли ғам-андуҳ чеккан ҳолатларида ўлиб кетишларига қўйиб беришларидан-да улканроқ озор ва хорлик етмаганди. Ўша даврларда улар бидъатларини зоҳир қилишга йўл топа олмасдилар. Сўнг ўзига бино қўйганлар келиб уларга ушбу эшикни очиб беришди. Натижада ўшаларнинг ўзлари исломни ҳалокатга юз тутишига йўл кўрсатгандек бўлиб қолишди. Ҳатто ўрталарида кўплаб келишмовчиликлар юз бериб, баҳсу-мунозара сабабли бидъат аҳлининг даъватлари зоҳир бўла бошлади. Бу бидъатлар нима эканини ҳали яхши билмаган толиби илмлару, омилар ушбуларга қулоқ тутадиган бўлди. Оқибатда ҳужжатлар билан шубуҳотлар юзма-юз келди. Бидъатларни муфассал ўрганаман деб тубсизлик қаърига шўнғиб кетишди. Натижада Аллоҳ учун бидъат аҳлига нисбатан душманлик руҳида юрганлар, улар билан алоқа узишда ўзаро ҳамкорлик қилиб юрган биродарлар, бидъат аҳлининг юзига қарата бидъатни инкор қилиб, уларга умумий лаънат айтиб юрганлар оғиз-бурун ўпишиб юрадиган шериклар ва ҳамкорларга ҳамда товламачиликда яқин оғайниларга айланди қолишди. Энди бу икки даража орасида жуда катта фарқ бордир. Ушбу икки мақомни ўзаро яқин олиб бўлмайди. Аллоҳ таолодан динимизни фитналардан сақламоғини, Ўзининг фазлу-марҳамати билан бизни ислом ва суннатда ушлаб қолмоқлигини сўраб қоламиз”.
Эҳтимол бир киши: уларни ботилларини тарқатишларига кўз юмиб тураверамизми? Ахир мунозара ҳам қилиш керакдир?, деб айтар.
Имом Абу Бакр Ажуррий “Шариа” (69) да айтган сўзлари ушбу саволга жавобдир: ”Бирор киши: Ботилларини тарқатиб юришларига ташаб қўйиб, сукут сақлаб ўтираверамизми?, дейиши мумкин.
Унга шундай деб айтилади: уларга гапираётган нарсаларига сукут сақлаб, алоқа узишинг, улар билан баҳсу-мунозара олиб боришингдан кўра қаттиқроқ ботади. Аввал ўтган мусулмонларнинг уламоларидан иборат салафларимиз шундай деб айтишган…”.
Мен айтаманки: Ушбулар салафларимиз наздидаги асосдир. Бидъат аҳли билан мунозара олиб боришни тарк этиш керак. Бироқ уламоларимиз ўша бидъатчи билан мунозара олиб боришдан фойда бор деб билсалар, улар бу ишга киришадилар. Шунинг учун шайхул ислом ибн Таймия “Даръ таъаруз ақл ва нақл” (3/374) китобларида шундай дедилар: “Қасд қилинган иш шуки, улар ўз гарданидаги вазифани адо этмайдиган ёки у билан баҳслашишда фойда йўқ бўлган балки очиқ зарар бўлган кимса билан мунозара олиб боришдан қайтарилгандирлар. Демак ушбу ишлар ҳолатларга қараб турлича акс этади.
Ҳақ билан баҳс олиб боришга келсак, гоҳида у вожиб ёки бошқа бир сафар мустаҳаб бўлиши мумкин. Демак умумий олганимизда баҳсу-мунозара ҳолатлари: мақталган, қораланган, зарар, фойда, ҳақ ва ботил кўринишларига эгадир. Ботил йўлга кўра баҳс олиб боришнинг асоси ноқис илм ёки шум ниятдир. Аллоҳ таоло айтдики: “Улар фақат гумонга ва ҳавойи нафсларигагина эргашадилар!”. (Нажм-23). Ҳақ билан мунозара олиб боришнинг асли негизи эса ҳақни билиш ва унга бўлган муҳаббатдир”.
Шайхул ислом ибнул Қоййим “Соваиқ мурсала” (4/1275) да шундай дедилар: “Мунозара олиб борувчи мақталган ва мазамматланган қисмларга бўлинади. Мақталган ҳолатни ўзи яна икки турга бўлинади. Мазамматланган ҳолат ҳам ҳудди шундай икки турга бўлинади. Бу ҳолатни шундай деб ёритиб берамизки, баҳслашувчи ё ҳақни биладиган ёки ҳақ талабгори ё бўлмаса ҳақни билмайдиган ёки ҳақ талабида бўлмаган одам бўлади. Ушбу ҳолатлардан учунчи (ва тўртинчиси) қоралангандир. Аввалги икки ҳолат эса, яъни кимки ҳақни биладиган бўлса, унинг мунозара олиб бориши мақталгандир. Сабаби у, агар қаршисида турган киши ҳақ талабида ва рушду-ҳидоят истагида бўлса, унинг ҳидоятига сабаб бўладиган ҳужжатларни баён қилиб беради. Энди қаршисидаги кимса ҳақ истагида бўлмаса ва ҳаққа бўйин ёр бермайдиган қайсар бўлса, уни кесиб, синдириб ташлайдиган ҳужжатларни баён қилиб беради. Энди рўбарўсидаги киши ҳақдаман деб ўйласа ва шу билан бирга ҳақни мақсад қилган бўлса, уни бу ҳолатдан тўҳтатиб, ҳақ далиллларини излашга чорлайдиган ҳужжатларни баён қилиб беради.
Ботил сўзни илгари сурадиган кимса билан мунозара олиб боришдан икки фоида ҳосил бўлади:
Биринчиси: Ботилидан қайтиб, ҳаққа унаши мумкин.
Иккинчиси: Ёмонлиги ва адоватидан тийилиши ҳамда одамларнинг кўз ўнгида унинг ботили яққол намоён бўлиши мумкин…”.
Мен айтаманки: Шайхимиз -ҳафизаҳуллоҳ- бидъат аҳли билан мунозара олиб боришни, унинг кетидан келадиган фойдасига қараб ҳисоб қиладилар. Ўзим бир неча бор ушбу сўзни ўзларидан эшитганман. Бир мартта мактабаларида бир рофизий билан мунозара қилаётганлари устидан чиқиб қолдим. Ҳалиги рофизийга кескин ҳужжатларни келтираётганларига гувоҳ бўлдим. ИншаАллоҳ ушбу ҳолатни алоҳида бир рисола қилиб ёзарман. Демак мунозара олиб боришдан мутлақ огоҳлантирув, бу кичик толиби илмларга қаратилган эди.) Шуни яхши билгинки, улар билимдон, заковатли ва насиҳатгўй зотлардир.