Бисмиллаҳир роҳманир роҳим. Алҳамдулиллаҳ вассолату вассаламу 'ала Росулиллаҳ, ва баъд.
Алий розияллоҳу анҳу айтдилар:
"Аллоҳ бор эди, ҳеч қандай макон йўқ эди. Ҳозирда ҳам Аллоҳ ҳудди шундай – маконсиз бордир." (Фарқ байнал фироқ, Абу Мансур ал-Бағдодий, 333-саҳифа).
Абу Мансур ал-Бағдодий муҳаддислардан ҳисобланмайди. У тўртинчи асрнинг охирида бешинчи асрнинг бошида яшаган ашъарий олимларидандир, 429-ҳийрийда вафот топган. У ҳадиснинг саҳиҳлиги учун ақлга мувофиқ келишинигина шарт қилиб қўйгандир. Агар ақлга тўғри келмаса рад қилинади. (Усул ад-Дин, 23-саҳифа. Абу Мансур ал-Бағдодий).
Аллоҳ бор эди, У билан бирор нарса йўқ эди.
Имом Бухорий Имрон ибн Ҳусайн розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар, Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васллам айтдилар:
"Ҳурсандчиликни қабул қилинглар, эй Яман аҳли, бани Тамим буни қабул қилмади." Қабул қилдик, я Росулуллоҳ - дейишди. Биз сиздан мана бу нарса ҳақида сўрадгани келдик, - деб айтишди. Рослуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар:
"Аллоҳ бор эди, Ундан бошқа бирор нарса бўлмаган. Аллоҳ Аршни сувнинг устида (яратди). Зикрга (Лавҳул Маҳфузга) ҳамма нарсани ёзди ва осмонларни ва ерни яратди."
Бошқа ривоятда:
"(Аллоҳ бор еди,) Ундан аввал бирор нарса бўлмаган." Ибн Ҳажар айтадилар: Бухорийдан бошқа ривоятда:
"(Аллоҳ бор эди,) У билан бирга бирор нарса йўқ эди."
Ибн Таймия айтадилар: "У Мулҳид-худосизлар, аниқлик ва маърифатни даъво қилувчиларнинг таянадиган асосларидан бири Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилинган:
"Аллоҳ бор эди, У билан бирга бирор нарса йўқ эди. У ҳозирда ҳам қандай бўлган бўлса ўшандай." Бу зиёдаси:
"У ҳозирда ҳам ўшандай." – Росулуллоҳ соллсаллоҳу алайҳи васаллма номларидан тўқилган ёлғондир.
Аҳли ҳадис олимлар бу тўқима эканига иттифоқ қилишган, бундай ривоят ҳадис китобларининг бирортасида ривоят қилинмаган, каттасида ҳам кичигида ҳам. Аҳли имлардан бирортаси буни на саҳиҳ, на заиф ва на мажҳул санад билан ривоят қилишмаган. Бу қўшимчани кейинги замонларда яшаган ба'зи жаҳмий мутакаллимлар гапиришди. Буни ундан кейинги жаҳмийликнинг учига чиққанлари ушлаб олишди, таътилга (Аллоҳнинг исм-сифатларини йўққа чиқариш) ва илҳодга (худосизлик) ботишди.
Сўнгра айтдилар: "Бу зиёдаси илҳодийдир (худосизлик). Бу ҳам уларнинг сўзи: У (Аллоҳ) ҳозир ҳам қандай бўлган бўлса ўшандай. Мутакаллим жаҳмийлар бу билан Аллоҳнинг сифатларини инкор қилишни қасд қилишди. Аллоҳ ўзини сифатлаб Аршга кўтарилганлигини айтди, Дунё осмонига тушишлигини ва бундан бошқаларни хабарини берди. Улар айтдилар: Азалда Аллоҳ Аршнинг устига кўтарилган эмасди, У ҳозирда ҳам ўшандай Аршнинг устида эмасдир. (Бу жаҳмийларнинг эътиқоди)." (Мажмуъал Фатава 2/272).
Ибн Ҳажар айтдилар: "Танбеҳ: Баъзи китобларда бу ҳадис бундай ривоят қилинган:
"Аллоҳ бор эди, У билан бирга бирор нарса йўқ еди. У ҳозирда ҳам, қандай бўлган бўлса ўшандай." Бу зиёдаси бирор ҳадис китобларида ривоят қилинмаган. Буни Аллома Тақийюддин Ибн Таймийя айтиб ўтганлар. "У ҳозирда …" қисми ҳақида." (Фатҳул Борий)
Валлоҳу таъала а'лам. Аллоҳумма солли васаллим 'ала набиййина Муҳаммад.