Ҳаж ва тавба
Албатта, ҳаж тавба, Аллоҳга тазарру қилиш, гуноҳлардан халос бўлиш ва дўзахдан озод бўлиш-(қутулиш) дарвозаларидан муборак бир дарвозадир.
Бухорий ва Муслим ўз «Саҳиҳ»ларида Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Кимда-ким ҳаж қилса ҳамда жимо ва фосиқлик қилмаса онаси туққан кунидек (ортга) қайтади».[1]
Муслим «Саҳиҳ»ида Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам Амр ибн Ос розияллоҳу анҳуга исломни қабул қилиш онлари шундай деганликларини ривоят қилади: «Ислом ўзидан олдинги нарса-(куфр)ни бузиб ташлашини, ҳижрат ўзидан олдинги нарса-(гуноҳ)ларни вайрон қилишини ҳамда ҳаж ўзидан олдинги нарсаларни бузиб ташлашини билмадингми?»[2]
Муслим Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилади, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Умра умрагача ўрталаридаги нарсаларга каффоротдир. Мабрур-(мақбул) ҳажнинг мукофоти фақат жаннатдир».[3]
Муслим ўз «Саҳиҳ»ида Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилади, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Аллоҳ бирор кунда Арафа куничалик бандаларини дўзахдан кўп озод қилмаган. Батаҳқиқ, У яқинлашади сўнг улар билан фаришталарига фахрланиб: «Мана булар нима истаганди», дейди».[4]
Насоий Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилади, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Ҳаж ва умра орасини яқин-(қирон) қилинглар. Батаҳқиқ, у иккиси гуноҳларни кетказади. Худди (темирчининг) босқони темирнинг кирлигини кетказгани каби».[5]
Ушбу ҳадисларда ҳажнинг шаъни улкан ҳамда у хатолар ўчирилиши, қоқилишлар озайиши, гуноҳлар мағфират қилиниши ва дўзахдан озод бўлиш учун улкан бир дарвоза эканига далолат мавжуд.
Мусулмон нажотга ноил бўлиш, мўл ажр ва улкан фойдаларни қўлга киритиш учун Аллоҳ азза ва жаллага тавба қилишга шошилиши вожибдир.
Аллоҳ таоло айтади: «Барчаларингиз Аллоҳга тавба қилинглар, эй мўминлар! Шоядки (шунда) нажот топсангизлар» (Нур: 31). Субҳанаҳу шундай дейди: «Эй мўминлар, Аллоҳга холис тавба қилинглар, шоядки, Роббингиз сизларнинг ёмонлик-гуноҳларингизни ўчириб, остидан дарёлар оқиб турадиган жаннатларга киритур» (Таҳрим: 8). Субаҳанаҳу деди: «Магар ким тавба қилса ва иймон келтириб яхши амаллар қилса, бас Аллоҳ ана ўшаларнинг ёмонлик-гуноҳларини яхшилик-савобларга айлантириб қўюр. Аллоҳ мағфиратли, меҳрибон бўлган зотдир» (Фурқон: 70).
Тавба амалларнинг энг олий ва улуғларидан. У амалларнинг Аллоҳга энг суюмли ва энг мукаррамидир. Тавба қилувчилар учун У Зотда хос муҳаббат бор. Аллоҳ таоло деди: «Албатта Аллоҳ тавба қилгувчиларни ва ўзларини мудом пок тутгувчиларни севади» (Бақара: 222). Балки У субҳанаҳу Беҳожат, Мақталган эканига қарамай тавба қилувчининг тавбаси сабаб хурсанд бўлади.
«Саҳиҳайн»да Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Аллоҳ бандасининг тавбаси сабабли сизлардан бирингиз туясидан йиқилиб тушиб, дарҳақиқат, уни чўлда адаштириб-(йўқотиб) қўйган …дан кўра кўпроқ шодланади». Муслимнинг ривоятида: «Аллоҳ бандасининг Унга тавба қилган вақтдаги тавбаси билан, сизлардан бирингиз саҳрода туясида кетаётиб, таоми ва шароби унда бўлган ҳолатда туяси қочиб кетди. Ундан умидини узиб, бир дарахт олдига келди ва унинг соясида ёнбошлади. Дарҳақиқат, туясидан умидини узган эди. Шундай ҳолатда бўлиб турганида, туя олдига юки билан келди. Уни тизгинидан ушладида, ўта шодланганидан: «Аллоҳим, Сен мени қулимсан ва мен Сени Роббингман» деган вақтдаги кишидан ҳам ортиқроқ шодланади. (Бу киши) ўта шодланиб кетганидан хатога тушди».[6]
Маълумингиз бўлсинким, жиноят қай даражага етмасин ва гуноҳ қанчалик улкан бўлмасин тавба эшиги очиқдир. Аллоҳ таоло деди: «У бандаларидан тавба-тазарруъ қабул қиладиган, ёмонликларни афв этадиган ва қиладиган ишларингизни биладиган зотдир» (Шўро: 25). Субҳанаҳу деди: «Ким бирон бир ёмон иш қилса ёки ўз жонига жабр қилса, сўнгра Аллоҳдан мағфират сўраса, Аллоҳни мағфират қилгувчи ва меҳрибон эканини топар – кўрар» (Нисо: 110). Аллоҳ таоло деди: «(Эй Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам), Менинг ўз жонларига жиноят қилган (турли гуноҳ-маъсиятлар қилиш билан) бандаларимга айтинг: «Аллоҳнинг раҳмат-марҳаматидан ноумид бўлмангиз! Албатта Аллоҳ (Ўзи хоҳлаган бандаларининг) барча гуноҳларини мағфират қилур. Албатта Унинг Ўзигина мағфиратли, меҳрибондир» (Зумар: 53).
Балки Аллоҳ жалла ва аъла мунофиқлар ҳолати ҳақида шундай деди: «Албатта, мунофиқлар дўзахнинг энг тубан жойида бўлурлар. Ва улар учун бирон мададкор топа олмайсиз! Магар тавба килиб ўзларини ўнглаган …» (Нисо: 145-146). Насоролар ҳақида шундай деди: ««Аллоҳ — Учтанинг (яъни Аллоҳ, Марям, Ийсонинг) биридир», деган кимсалар ҳам аниқ кофир бўладилар. Чунки ягона ҳақ Илоҳдан бошқа бирон илоҳ йўқдир. Агар айтаётган гапларидан тўхтамасалар, албатта улардан кофир бўлган кимсаларни аламли азоб ушлайди. Ахир, Аллоҳга тавба қилиб, мағфират қилишини сўрамайдиларми?! Аллоҳ мағфиратли, меҳрибон-ку!» (Моида: 73-74). Мўминларни фитнага солиш ва уларни ўз динларидан адаштиришлик учун чоҳлар қазиган «Ухдуд»-(Чоҳ) эгалари ҳақида шундай деди: «Албатта мўмин ва мўминаларни фитнага солиб, (бу қилмишларидан) тавба қилмаган кимсалар учун жаҳаннам азоби бордир ва улар учун ўт азоби бордир!» (Буруж: 10).
Ҳасан Басрий раҳимаҳуллоҳ шундай деди: «Ушбу саҳоват ва жўмардликка бир боқинглар. Улар Аллоҳнинг дўстларини қатл қилдилар. У эса уларни тавба ва мағфиратга чорлаяпти».[7]
Шунинг учун бирор бир кишига одамларни Аллоҳнинг раҳматидан ноумид қилиши ҳалол бўлмайди. Гуноҳлари қай даражага етиб, кўп ва турли-туман бўлсада. Худди унга уларни маъсиятларни қилиш ва гуноҳларга қўл уришга журъат уйғотиши ҳалол бўлмаганидек.
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо шундай дедилар: «Кимда-ким шундан кейин Аллоҳнинг бандаларини тавбадан ноумид қилса, дарҳақиқат, Аллоҳ азза ва жалланинг Китобини инкор қилибди».[8]
Бандага вақт ўтиб кетмасидан олдин тавбага шошилиши ва уни рўёбга чиқаришга тезлашиши лозим бўлади. У киши соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Аллоҳ азза ва жалла банданинг тавбасини модомики (жони) ҳалқумига келмаган экан, албатта, қабул қилади». Термизий ривояти.[9] У киши соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Кимда-ким қуёш ботар томонидан чиқишидан олдин тавба қилса, Аллоҳ унинг тавбасини қабул қилади». Муслим ривояти.[10]
Шунингдек, банда барча гуноҳдан тавба қилиши ҳамда тавбаси қабул бўлиши учун тавба шартларини тўла бажариши вожибдир.
Имом Нававий раҳимаҳуллоҳ буюк китоби бўлмиш «Риёз ас-Солиҳийн»да шундай деди: «Уламолар деди: Ҳар бир гуноҳдан тавба қилиш (лозим). Агар маъсият банда билан Аллоҳ таоло ўртасида бўлиб, одам зотига боғлиқ бўлмаса, бас, унинг уч шарти бор:
Биринчи: Маъсиятдан қутулиш;
Иккинчи: Унга қўл урганига надомат чекиш;
Учинчи: Унга асло қайтиб қўл урмасликка азму қарор қилиш.
Агар уч (шарт)нинг бири топилмаса тавба саҳиҳ бўлмайди. Агар маъсият одам боласига тааллуқли бўлса, бас, унинг шарти тўртадир. Ушбу (юқоридаги) учтаси ҳамда соҳиби ҳаққидан озод бўлмоқлик. Агар мол ёки шунга ўхшаш нарса бўлса уни унга қайтаради. Агар бузуқликда айблаш ҳадди ва шунга ўхшаш нарса бўлса унга имкон беради ёки афв қилишини сўрайди. Агар ғийбат бўлса ундан кечирим сўрайди. Ҳамда барча гуноҳлардан тавба қилиши вожиб бўлади. Агар айримларидан тавба қилса, ҳақ аҳли наздида ана шу гуноҳидан тавбаси саҳиҳ бўлади ва зиммасида қолгани қолади».[11] Сўзи тугади.
Аллоҳдан барчага чинакам тавба қилиш, тавбаларимизни қабул айлаш, гуноҳларимизни ювиш ҳамда дуоларимизни ижобат қилиш ила марҳамат кўрсатишини сўраймиз. Албатта, У Эшитгувчи (дуларни) ижобат қилгувчидир.
_____________________________________________________
[1] Бухорий (1820), Муслим (1350).
[2] Муслим (121).
[3] Муслим (1349).
[4] Муслим (1348).
[5] Насоий «Сунан» (5/115), Албоний раҳимаҳуллоҳ «Саҳиҳул Жомеъ» (2901)да саҳиҳ санади.
[6] Бухорий (6309), Муслим (2747).
[7] Ибн Касир ўз тафсири (8/393)да зикр қилди.
[8] Ибн Касир ўз тафсири (7/99)да зикр қилди.
[9] Термизий «Сунан» (3537), Албоний раҳимаҳуллоҳ «Саҳиҳул Жомеъ» (1903)да «Ҳасан» даражасида деди.
[10] Муслим (2703).
[11] «Риёз ас-Солиҳийн» (7).