Сўқир фитналар замонида уламолар этагини лозим тутиш (шайх Муҳаммад ибн Ҳадий)

[mutaallim]

Сўқир фитналар замонида уламолар этагини лозим тутиш

Барча мақтовлар оламлар Рабби Аллоҳга хос. Оқибат тақводорлар фойдасига. Пайғамбаримиз Муҳаммадга, у кишининг аҳли оила ва барча саҳобаларига саловат ва саломлар бўлсин.
Сўнг:
Биринчидан: Аллоҳ субҳанаҳу ва таолодан ушбу мажлисни муборак, фойдали қилишини сўраймиз.
Иккинчидан: Аллоҳ жалла ва аълага бунга сабабчи бўлган (мажлис) эгасига ажрни мўл-кўл қилиши ва савобни бир неча баробар қилиб беришини дуо қиламиз.
Учинчидан: Шу муносабат билан куёв болани муборакбод этамиз. Аллоҳ жалла ва аъладан келин ва куёвга барака ато этишини, уларга ва улар устидан баракалар ёғдиришини, уларга У жалла ва аълага ибодат қилиб, Унга бирор нарсани шерик қилмайдиган солиҳ зурриёт билан ризқлантиришини сўраймиз.
Тўртинчидан: Мажлисларга кўрк бериш лозим бўладиган нарсалардан ўзаро васият ва эслатма қилишликдир. Батаҳқиқ, бу Раббимизнинг бизга амри ҳамда биздан олдинги солиҳ салафларимизнинг одати, Аллоҳ уларнинг барчаларидан рози бўлсин.
Шу кунларда, шунга ўхшаш ҳодиса ва ҳолатларда ўзимизга ва барча биродарларимизга панд-насиҳат қилишимиз, бир-биримизга нажот йўлидан юриш, дунё ва охиратда саломатлик йўлидан юришни эслатишимиз муносиб бўлади. 
Дунёда: фитналарга кириш, унга бош суқиш, унинг олови билан исиниш, ушбу фитналар олиб келган қатл…(ва бошқа ҳунрезликлар)дан иборат гуноҳларга қўл уришдан саломат қолиш.
Одам ўлдириш…
Номусларга тажовуз қилиш…
Ботил аҳлига ёрдам бериш…
Шундан кейин яна хоҳлаганингизча айтинг. Бу фақат қолганларига ишораки, агар санаб чиқувчи тафтиш ва текширишни хоҳласа ҳалок қилувчи асоратининг кўплиги сабабли санаб чиқишга қодир бўлмайди. Бизга эса ана шунга ошиқишимиз лозим бўлади. Натижада инсоннинг дунёси саломат қолади.
Дини саломат қолади: у сабаб қиёмат куни жазога тортиладиган ҳаром қонни тўкмайди…
Унга кўмак ҳам бермайди. (Акс ҳолда) қиёмат куни у сабаб жазоланади…
У сабаб қиёмат куни жазога тортиладиган номусни топтамайди…
У сабабли қиёмат куни жазоланадиган бирор йўлни тўсмайди-(йўлтўсарлик қилмайди)…
Мусулмонлар ундан фойда олишлари ва қўлга киритаётган яхшиликни қўлдан бой берадиган уларнинг умумий иншоот-(бино)ларини вайрон қилмайди. Акс ҳолда бу сабаб қиёмат куни жазога тортилади…
Мусулмонларнинг дунёларига торлик олиб келадиган ишлардан иборат уларнинг умумий фойдаларини чиппакка чиқаришда сабабчи бўлмайди. Акс ҳолда у сабаб қиёмат куни жазоланади… Ваҳаказо…
Натижада унинг дунё ва охирати саломат қолади. Дини ҳам саломат қолади.
Дунёсига келсак эшитганингиздек. Охиратига келсак, уни ҳам эшитдингиз.
Динига келсак, ҳаниф-(тўғри) шариатга эргашиш, уни ўзига татбиқ қилиш, уни шаръий далиллар тизгини билан маҳкам ушлаш биландир.
Маълум бўлсинким, буларнинг баридаги энг улкан сабаб икки ишга қайтади:
Биринчи иш: Суннат, ҳадис ва асар йўлидан юриш.
Бу эса ана шу борада, фитналар борасида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилинган Суннат китобларида изланиш олиб бориш билан бўлади. Тоинки билиб, амал қилади, ҳазир бўлади. Натижада саломат қолади. Чунки, “Ким қўрқса тунда йўлга тушади. Ким тунда йўлга тушса манзилга етади”. (Термизий (2450) ва бошқалар). Ким қўрқса саломат қолади.
Ана шунга ошиқиш лозим. “Бухорий” ва ундан бошқа асосий манбалар ёки “Муслим”, Абу Довуднинг “Сунан”и, Абу Ийсо Термизийнинг “Жомеъ”си ва шунга ўхшаш қолган ҳадис китоблари каби ислом девонлари, машҳур Суннат китобларининг “Фитналар китоби”ни ўқиш (лозим).
Агар ўқисангиз шуни топасизки:
Биринчи: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг шу борадаги очиқ, нурли, аниқ кўрсатмалари. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бизни ана шу (йўл) устида тарк этдилар. У киши соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганларидек: “Сизларни кечалари кундузлари каби оппоқ йўл устида қолдиряпман. Мендан кейин ундан фақат ҳалок бўлувчи оғишади”. (Ибн Можа (5), Ибн Абу Осим “Сунна” (48, 49)). 
Эй севиклиларим! Сиз моли саломат қолишини хоҳлаганда киши нима қилишини биласизлар. Агар моли сафарда, йўлда бўлиб, у билан тижорат қилса? Нима излайди?
Биринчи унга шу молни ишониб топширадиган ишончли, солиҳ ҳамроҳни излайди, унга уни (молни) элтиб бериши учун. Агар бу дийнор ва дирҳамда бўлса, Аллоҳнинг дини борасида бўлиши авлороқ бобдандир. Диёнатингиз борасида (бўлиши лойиқроқ). Тоинки (динингиз) саломат қолсин. Бу лойиқроқ бобдандир.
Иккинчи: уни юриб бораётган йўллар ичида саломатлик йўлига энг қисқа йўл, энг калта ва энг қисқа йўлни қидираётганини кўрасиз. У ҳам бўлса: ваҳий йўлидан юришликдир.
Учинчи: ё йўлтўсарлар ёки йўл ҳалокатли бўлгани учун молга зарар етиш эҳтимоли бор дейиладиган хавфли йўлдан узоқлашишини кўрасиз. У ерда ўлиб кетиши, (манзилга) етолмаслиги мумкин. Шунда уни моли саломат ерга, омонлик соҳилига етиб бориши учун бу йўлдан узоқлашаётганини кўрасиз.
Бу мол ҳақида бўлар экан, бас, ўзи учун ушбу фитналарга тушишдан саломатлик талаб қилиши борасида бўлиши яна авло ва лойиқроқ бўлиши вожиб бўлади. Шу вақт кимга қарайди-(излайди)? Хавфдан саломат йўлга далолат қиладиган, йўлларни билишига ишонч ҳосил қилинган кишини (излайди).
Шундай бўлар экан, бас, у дини ва ўзи саломат қолишида уни саломатликка далолат қиладиган кишига қайтиши вожиб бўлади.
Сизни саломатликка далолат қиладиганлар, улар: Суннат ва асар имомлари. Батаҳқиқ, улар сизга аввал бошдаёқ йўл кўрсатадилар. Сизни саломат йўлга далолат қиладилар, кўзингизни очадилар. Агар уни билмаётганингизни кўрсалар ёки юриб боришингизда сизга қаршилик қилаётган бирор нарсани кўрсалар қўлингиздан тутадилар ва сизни тўғри йўлга қайтарадилар.
Сизларга бу ҳақда бир мисол келтираман. У шундай қилиб Суннат имомларидан катта имомга айланди. У ҳам бўлса имом Абу Довуд раҳимаҳуллоҳдир.
Дарҳақиқат, у фитналар кўпайган ва қутурган асрда яшади. У икки юз иккинчи йилда таваллуд топди ва икки юз етмиш бешинчи йил вафот этди. Ҳаёт муддати етмиш уч йил бўлди. 
Бу (вақт) орасида, икки юз иккинчи йилдан икки юз етмиш бешинчи йилгача ислом уммати бошида фитналар бўрони кўтарилди. Шу замонда уммат устида кўтарилган бўронлар ичида мўътазила ва жаҳмиялик фитнасидан улканроғи бўлмади. 
Умавийлар давлатининг охирида жаҳмиялик бошини чиқарди ва ошкор бўлди. Ишнинг бошида ҳашак остидаги олов каби аста-секин силжий бошлади. Сўнг умавийлар давлати ағдарилгандан кейин бошини кўтариб, ошкор бўла бошлади. Сўнгра аста-секин аббосийларнинг кучли ҳукмдорлари бўлмиш Абу Жаъфар ва Ҳорун ар-Рашидлар кетганидан кейин, ана шу дамда бош кўтарди. Яъни, учинчи асрнинг тўртинчи ва бешинчи ўн йиллигида.
Абу Довуд шу фитналарга етди-(яшади). Бироқ Аллоҳ жалла ва аъла унга булардан нажот берди. Бу эса Аллоҳнинг фазл-у марҳамати ила ушбу икки сабаб билан бўлди:
Зотан Абу Довуд илк болалик вақтидан суннат ва асар йўлида юрган эди. Дарҳақиқат, у суннат, ҳадис ва ривоят кенг тарқалган хонадонда ўсиб улғайди.
Отаси Ашъас ибн Исҳоқ Ҳаммод ибн Зайднинг шогирдларидан бири, Аллоҳ барчаларини ўз раҳматига олсин. У кишидан ривоят қилганлардан бири. Худди Ироқий раҳимаҳуллоҳ “Ат-Тақйид вал Ийзоҳ аъла Муқаддимати Ибн Салоҳ”да эслаб ўтганидек. (411). У кишининг отаси ҳадис ровийларининг бири.
Иниси –ундан бироз ёшроқ- Муҳаммад. У ҳам ҳадис ва Суннатга аҳамият қаратган кишилардан. Унинг ҳам ривояти мавжуд. У киши Абул Валид ат-Тоялисийнинг шогирдларидан, Шўъбанинг шогирдларини шогирдларидан. У киши улардан ривоят қилган. Ривоятлари мавжуд. Бироқ у киши ўрта яшар вақтида вафот этган. У кишидан ривоятлар машҳур бўлмаган. У Абу Довуддан ёшроқ. Абу Довуд ундан ёши каттароқ.
У киши ёшлигиданоқ, ўн саккиздан олдин ўн етти ёшида ёки ўн етти ёшининг охирларида Абу Довудга Найсабур ва Хуросон сафарларида ҳамроҳ бўлди. Иброҳим ибн Ийсо ар-Розий ва у билан бўлганлар, Қутайба ибн Саъид ал-Бағлонийлар бўлмиш ўша замон ҳадис имомларидан бўлган имомлардан илм олди.
У кишининг ривояти узилиб қолган. Акасининг ўғли ҳофиз Абу Бакр ибн Абу Довудни (ривоят) йўлидангина (етиб келган). Ҳофиз Ибн Ҳиббон “Сиқот”да у кишининг таржимаи ҳолини ёзганда эслаб ўтганидек. (9/149). У кишидан бизга акасининг ўғли Абу Бакр ибн Абу Довуд ҳадис айтди. Чунки, у ўрта яшар чоғида вафот этган, деди.
Яъни, эллик ёшларида. Бинобарин, киши аввал нутфа-маний сўнг лахта қон сўнг парча гўшт сўнг гўшт қопланган суяк бўлади. Сўнгра ҳомила деб аталади. Сўнг гўдак. “Сўнгра У сизларнинг (оналарингиз қорнидан) чақалоқ ҳолингизда, (ёруғ дунёга) чиқарур”. (Ғофир: 67). Сўнг гўдак сўнг болакай сўнг ёш йигит сўнгра шундан кейин ўрта яшар.
Йигит: ўттизгача. Бу норғил йигит. Ўттиздан кейин вояга етиш (босқичига) киради. Ўттиздан қирққача вояга етиши тўлиб боради. Бунинг бари қирққача йигитлик (даври). 
Қирқдан кейин ўрта яшар (даврига) кириб келади. Эллик: ўрта яшар. Агар олтмишга кирса шайх-(қария) дейдилар. Олтмишдан етмишгача қария.
Агар ундан юқорилаб, саккизинчи ўн йилликни бошласа: узоқ яшаган, дейдилар. Агар саксондан ўтса: кўп яшаган, дейдилар. Тўқсондан ошса: қариб-қартайган, дейдилар. Тўқсондан кейин қариб-қартайган.
Булар одам боласидаги умр босқичлари. Нутфа-маний бўлишдан бошлаб қабрга элтиб қўйилгунча.
Шоҳид шуки, у киши ўрта яшар ҳолида ҳадис айтди-(ривоят қилди). Бизга у кишидан акасининг ўғли Абу Бакр ибн Абу Довуд ҳадис айтди. У эса ўрта яшар чоғида вафот этди, дейди.
Бу эса ушбу хонадон Суннат, ривоят ва асар кенг тарқалганига далолат қилади. Абу Довуд шу хонадонда ўсиб улғайди. Кичиклигидан ҳадис сари йўналди. Ўн етти ёшининг охирларидан у укаси Муҳаммад билан сафар уюштирди. Сўнг ёши ўн саккиздалигида Бағдодга келди.
Бугун ўн саккиз ёшлилар айтаётганларидек “Play Station” ўйнайди!! “Cаrtооn” филмларини ҳануз томоша қилади!!! У эрта ўн саккиз ёшидаёқ Сижистон юртларидан Ироққа сафар қилмайди!
У кезлари Бағдод одамлар кўз тикиб турадиган жой эди. Суннат ва асар имомлари: Аҳмад, Ибн Маъин ва улар билан бирга бўлганлар, Мадиний ва ўша вақтда улар билан бирга бўлганлар билан учрашди. Улардан илм олди. Барвақт киришди, ишининг бошидаёқ улардан илм олди. Сўнг жанубга эрта жўнаб, Басрага келиб тушди. Бағдодга кирганда: бугун Аффон ибн Усмон ас-Саффор вафот этди, дедилар. Уни қўлдан бой берди.
Шундан кейин жанубга йўналиб, Басрага кирди. Улар: кеча Усмон ал-Муаззин вафот этди, дедилар. Уни қўлдан чиқарди. Бироқ Муслим ибн Иброҳим ал-Фароҳидийга етди. Унинг мутлақ энг катта шайхи. Икки юз йигирманчи йили вафот этди. Яъни, ундан ишнинг бошида ривоят қилди. Мусаддаддан кўп ривоят қилди.
Сўнг шундан кейин тезда Макка сари йўналди. Ҳаж мавсуми келишидан олдин ҳаж мақсадида келди. Аллоҳ у кишини ўз раҳматига олсин! У ерда Абдуллоҳ ибн Маслама ал-Қаънабийга етди ва ундан ривоят қилди. Абдуллоҳ ибн Маслама ал-Қаънабий икки юз йигирма биринчи йили Муҳаррамнинг ўртасида вафот этди. Абдуллоҳ ибн Маслама ал-Қаънабийга етиб, ундан (ҳадис) ривоят қилди. Яна шайхларнинг катталаридан Сулаймон ибн Ҳарб ал-Аздий ал-Воҳиший ал-Басрийга етди. Ундан олти (ҳадис тўпламлари)дан фақат имом Бухорий ва Аҳмад ривоят қилди. Абу Довуд у кишидан ривоят қилишда уларга шерик бўлди.
Сўнг шундан кейин (ортга) қайтди ва кўч-кўронини яна бир мартта Ироқ юрти сари бурди. Айланиб чиқди, кезди, саёҳат қилди. Мақсад шуни ўзи эмас. Мақсад: ҳадис ва асар уламоларини лозим тутиш, кўч-кўронни уларнинг ҳовли жойларига жойлаштириш, уларнинг ҳузурида ўтириш, уларни тинглаш ва улардан илм олишга ишорадир. 
Сўнг шундан кейин у киши раҳимаҳуллоҳ яна бир мартта Кўфага қайтди. Сўнг Дамашққа кирди сўнг Ҳимсга сўнг Ҳалабга сўнг Ҳарронга сўнг Мисрга сўнг Байрутга. Рамла устидан енгил ўтиш билан ўтиб кетди. 
Сўнг шундан кейин иш Ироқда қарор топди. Аҳмадни лозим тутди. Бу фитналар келганда у киши Аҳмадни лозим тутган эди. Ушбу юртларни кезиб чиқиб, қалбида ёддан ва қоғозида ёзма ҳолда набавий Суннатдан улкан нарсани ҳосил қилгандан кейин, Аллоҳ таоло у кишини ўз раҳматига олсин.
Аҳмадни чинакам лозим тутди. Аллоҳ унга у киши сабаб фойда берди. Шу вақтда у кишидан катта фойда истифода қилди. Ушбу фитналар – Қуръон махлуқ қавли фитнаси келди. Имом раҳимаҳуллоҳ эса илмда куч-қувватга тўла. Аҳли суннани лозим тутиш сабаб фойда олди. Аллоҳ жалла ва аъла Ўзининг фазл-у марҳамати ва эҳсони ўлароқ икки сабаб билан у кишини сақлади. Бу у киши учун энг улкан сабаб эди. Кейинчалик (унинг фойдаси) у кишида намоён бўлди. 
Агар сиз у кишининг кейинчалик Басрада – қадарийлар маконида қарор топишларига назар ташласангиз “Қадар аҳлига раддия” китобини битганини (кўрасиз).
(Шундоққина) ёнида Ҳаруро – хаворижлар макони. “Хаворижларга раддия борасида хаворижларнинг хабарлари” китобини битдилар. Уларнинг хабарлари: улар қилган ишлар? Нимага қўл урганлари? Қандай оёққа турганлари? Қандай ўтирганлари? Йўқ. Балки уларни мазаммат қилиш, улардан эҳтиёт бўлишга чорлаш, улар билан жанг қилишга тарғиб қилиш ва бунинг фазилатини баёни ҳақида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ворид бўлган хабарлар. Хаворижларга раддия борасида китоб ёзди.
Унинг яқинида Кўфа – шийъа ва рофизалар макони. “Ансорларнинг фазилатлари” китобини ёзди. Нима учун “Ансорларнинг фазилатлари”ни мақсад қилди?
Чунки ҳужжат очиқ-ойдин бўлиб, рофизаларнинг юзига уради. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам улар ҳақида, уларни ёмон кўриш нима дедилар? Мунофиқлик. “Иймон аломати ансорларни яхши кўриш. Мунофиқлик аломати ансорларни ёмон кўриш”. (Бухорий (17), Муслим (74)). “Ансорларнинг фазилатлари” китобини ёзиб, бу билан Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг саҳобалари, динни нақл қилувчилар, Қуръон ва ҳадисни гарданида кўтарганларни бадном қиладиган ўша зиндиқларга раддия берди.
Агар улар (саҳобалар) бари ёки кўпи кофир, муртад бўлса ёки бари ёҳуд кўпи фосиқ бўлса шариат ботил бўлади! Ҳолати шундай бўлган қавмдан Қуръон нақл қилишга қандай ишонч билдирилади?!
Шунинг учун Абу Зуръа буни тушиниб етиб: “Анавилар бизнинг гувоҳларимизни – Қуръон ва Суннатни нақл қилувчиларни бадном қилишни хоҳлади… Уларни бадном қилган кишини бадном қилиш авлороқ ва у зиндиқ”, деди. (Хатиб ал-Бағдодий “Кифоя фий Илм ар-Ривоя” (49), Абу Зуръа деди: “Агар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобаларидан бирор кишини камситаётган кимсани кўрсанг, бас, у зиндиқ эканини бил. Чунки, бизнинг наздимизда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳақ, Қуръон ҳақ. Бизга бу Қуръон ва Суннатларни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобалари адо этди. Улар Китоб ва Суннатни ботилга чиқариш учун гувоҳларимизни бадном қилишни хоҳлаяпти. Уларни бадном қилиш авлороқ ва улар зиндиқлар”). 
Аллоҳ таборака ва таоло ушбу пок самарани бергунча у кишини сақлади.
“Сунан” китобига назар ташловчи ҳам “Суннат китоби”ни “Сунан”нинг охирида “Одоб китоби”дан олдин эканини кўради. У киши у ерда аҳли Суннанинг ақидаларини ёзади. Ҳавои нафс ва бидъат аҳлига икки ва уч оғиз сўз билан бўлсада имкон қадар раддия беради. Ҳадисга сарлавҳанинг ўзиёқ ўшаларга радди берилганини билдиради. У кишини Қуръон борасида: бу, жаҳмияларга раддия, деганини топади. “Нузул” (Аллоҳ ерга энг яқин осмонга тушиши) ҳақида: бу, жаҳмияларга раддия, (деганини) топади. Эшитиш ва кўриш (сифати) борасида Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам томонларидан (кўрсатгич) бармоқни кўзга ва бош бармоқни қулоққа қўйишлари ҳақидаги Абу Ҳурайранинг ҳадисида: бу, жаҳмияларга раддия, деганини топади ваҳаказо.
Демак, бизга шайхларимизнинг шайхи айтганидек вожиб бўлади (Шайх, аллома Ҳофиз ал-Ҳакамий раҳимаҳуллоҳ “Манзума ал-Мимия фил Васоя вал Адаб ал-Илмия”да “Аллома Ҳофиз ибн Аҳмад ал-Ҳакамийнинг илмий рисолалар ва шерлар тўплами”да (377)):

Уларнинг мартабаларига ўхшаш юқорилашни хоҳласанг ва уларнинг шон-шуҳрати каби баланд шуҳрат истасанг,
Улар ўрнатган тақво нарвонини қасд қил, уларнинг жидду жаҳди каби азм-у қарор ва жидду жаҳд билан кўтарил.

Фитналар бўрони кўтарилганда саломатлик йўлидан юришни хоҳласак, бас, бизга шу йўл лозим бўлади:
Суннатни лозим тутиш.
Уни ўқиш.
Унинг аҳли этагини лозим тутиш.

[mutaallim]

Аҳли Сунна, самимий бўлган насиҳатгўй Суннат уламоларининг этагини лозим тутиш.
Сизларга мустаҳкам Суннат уламоларини ушлаш лозим бўлади. Батаҳқиқ, Суннат уламоларидан ҳар бири фитналар келганда мустаҳкам туролмайди. Бирор киши: бу бадном қилиш, дер! Биз эса: йўқ, деймиз. Бу, уламоларни бадном қилиш эмас. Бироқ баъзи одамларнинг фаҳми заифлашади ва ақли енгилтаклик қилади. Шунда гарчи ёши катта бўлса-да имом, забардаст ва билимдонларга мурожаат қилишга муҳтож бўлади. Имом Аҳмад раҳимаҳуллоҳнинг ҳукмдорларга қарши бош кўтариш масаласида Қуръон махлуқ сўзи фитнасида у киши ҳузурига тўпланишган кезда Бағдод фуқаҳолари билан кечган қиссани ўқинглар. 
Аҳмад ҳузурида кимлар тўпланди?
Бағдод фуқаҳолари.
Мен ушбу “Фуқаҳо” сўзи ҳақида сўрамоқчиман?
Бу лафз фатво беришга киришган, истинбот қилиш ва Аллоҳнинг динида фиқҳ билан маъруф бўлганларга қўлланади. Шунга қарамай уларда нималар юз бермади дейсиз! Бу оламшумул чорасиз масала борасида Абу Абдуллоҳ ҳузурида тўпландилар. Ва: эй Абу Абдуллоҳ!-дедилар. Аллоҳ ҳаққи сизлардан сўрайман! Мен билан шу қиссадан истинбот қиладиган лафзлардаги далилларни чуқур ўйлаб кўринглар. “Эй Абу Абдуллоҳ! Дарҳақиқат, иш фош бўлди ва жиддий тус олди. Ва кўриб турганингиздек (ҳолатга) етиб келди”. Яъни, уламоларни синовга тутилиши. Кимни синовга тутилиши? Суннат уламоларини. Ҳибс этиш, дарралаш. Баъзилари “Қуръон махлуқ” сўзи сабаб вафот этарди. Шундай синовга тутилдилар. 
“Биз халифага қулоқ солиб, итоат қилинмайди деб биламиз”, (дедилар). У киши: “Йўқ. Сабр қилинглар. Бу, асарларга хилоф. Биз асарларда: “Модомики намоз ўқисалар”, “Йўқ, модомики ўртангизда намозни қойим қилсалар”ни кўрмоқдамиз”, деди. (Абу Бакр ибн Халлол “Сунна” (1/133) 90-рақам. Алий ибн Ийсо бизга шундай ҳадис айтди: Ҳанбални Восиқ ҳукмдорлигида шундай деяётганини эшитдим: “Бағдод фуқаҳолари бўлмиш Абу Бакр ибн Убайд, Иброҳим ибн Алий ал-Матбахий ва Фазл ибн Осимлар Абу Абдуллоҳ ҳузурида тўпланди. Абу Абдуллоҳнинг олдига келдилар. Мен улар (ичкарига кириши) учун изн сўрадим. Шунда улар: “Эй Абу Абдуллоҳ! Бу иш дарҳақиқат, жиддий тус олди ва фош бўлди”, дея “Қуръон махлуқ” ва бундан бошқа (бузуқ ақида)ларни изҳор қилганини назарда тутардилар. Абу Абдуллоҳ эса уларга: “Нима истайсизлар?”, деди. Улар: “Сиз билан унинг ҳукмдор ва бошқарувига рози эмаслигимиз ҳақида маслаҳатлашишни”, дедилар. Абу Абдуллоҳ улар билан бир соат мунозара қилдилар. Ва уларга: “Сизларга қалбларингизни инкор қилишингиз, итоатдан бўйин товламаслигингиз, мусулмонларнинг бирлигини бузмаслигингиз, ўзингиз ва у билан бирга мусулмонларнинг қонини тўкмаслигингиз лозим бўлади. Ишингизнинг оқибатига қаранглар. То яхши киши роҳат топгунча ёки фожир кимсадан роҳатга эришилгунча сабр қилинглар”, деди. Ва бу борада кўп гаплар бўлиб ўтди, мен уни ёдлаб қолмадим. Ҳамда улар жўнаб кетди. Улар кетгандан кейин мен ва отам Абу Абдуллоҳ ҳузурига кирдик. Отам Абу Абдуллоҳга: “Аллоҳдан биз ва Муҳаммад уммати учун саломатлик сўраймиз. Бирор киши учун бундай қилишини суймайман”, деди. Ва отам: “Эй Абу Абдуллоҳ! Сизнинг наздингиздаги бу (йўл) тўғрими?”, деди. У киши: “Йўқ. Бу, биз сабрга буюрилган асарларга хилоф”, деди. Сўнг Абу Абдуллоҳ (далилларни) ёдга олиб: “Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Гарчи урса-да сабр қил. Гарчи… Гарчи….сабр қил”, деганлар. Сабрга буюрганлар. Абдуллоҳ ибн Масъуд шундай деганлар….”, деди. Ва бир қанча сўзларни зикр қилдилар. Мен уни ёдлаб қолмадим”. Сўзи тугади). Қуйида бу матнга қайтаман.
Улар: “Ишни ўзингиз кўриб турибсиз. Фош бўлиб, жиддий тус олди”, дея сизларга айтганимдек Суннат ва ҳадис уламоларининг синовга тутилишини назарда тутардилар. Яхши. Демак, улар айтаётган сўзга ундаган нарса нима? Нима у??
Ислом уламоларига жонкуярлик, Аллоҳнинг динига қизиққонлик. Уларни ҳиссиёт эгаллади. Ўша уламоларга юраклари эзилди. Бу қатл қилиняпти, буниси ўляпти, бу ҳибс қилинган, буниси хорланяпти, дарраланяпти, уриляпти. Тўғрими ёки йўқми?
Бироқ Аҳмад раҳимаҳуллоҳни бўрон учириб кетмади. У, далил-ҳужжатларни униттириб қўядиган ҳиссиёт бўрони. Ана улар фуқаҳолар. Шунга қарамай уларни бўрон учириб кетди! У, уларга ҳужжатларни унуттирадиган ҳиссиёт бўрони. Ким учун? Оми халқ учун эмас. Қора халқ учун ҳам эмас. Одамлар оммаси учун эмас. Одамларнинг сараси, одамларнинг энг яхшиси бўлмиш синовга тутилган уламолар учун.
Аҳмад уларга: “Йўқ. Бу, хос фитна”, деди. (Абу Бакр ибн Халлол “Сунна” (1/132) 89-рақам. Муҳаммад ибн Абу Ҳорун ва Муҳаммад ибн Жаъфар, уларга Абу Ҳорис шундай ҳадис айтганини менга хабар берди: Абу Абдуллоҳдан Бағдодда юз берган иш ҳақида сўрадим. Бир қавм бош кўтариб чиқишга қарор қилганди. Мен: “Эй Абу Абдуллоҳ! Ўша қавм билан бирга бош кўтариб чиқиш ҳақида нима дейсиз”, дедим. Шунда у киши буни уларга инкор қилдилар. Ва: “Субҳаналлоҳ. Қон, қон. Буни тўғри деб билмайман. Бунга буюрмайман. Бизнинг ҳолатимизга сабр қилиш қонлар тўкиладиган, мол-мулк ҳалол қилиб-(тортиб) олинадиган, номуслар топталадиган фитнадан яхшироқ. Одамлар ўшанда қай ҳолатда бўлишларини билмайсанми?”, дея фитна кунларини назарда тутарди. Мен: одамлар бугун фитнада эмасми, эй Абу Абдуллоҳ?-дедим. У киши: “Гарчи шундай бўлса-да. Балки у хос фитна. Агар қилич кўтарилса фитна оммавий тус олади. Йўллар тўсилади. Шунга сабр қилиш лозим. Дининг саломат қолиши сен учун яхшироқдир”, деди. Мен у кишини ҳукмдорларга қарши бош кўтариб чиқишни инкор қилаётганини кўрдим. У киши: “Қон. Буни тўғри деб билмайман. Бунга буюрмайман ҳам”, дерди”. Сўзи тугади ). 
Одамларнинг бир қатлами синовга тутилди. У киши эса умумий фитнани тўсиш учун уларни сабр қилишга буюрди. Агар мусулмонлар устидан қилич яланғочланса… Шунда у киши уларга: “Аллоҳ! Аллоҳ! Мусулмонларнинг қони. Мусулмонларнинг қонини тўкманглар. Мусулмонларнинг қонидан қўлларингизни тийинглар”, деди. Ёки шунга ўхшашини айтди раҳимаҳуллоҳ.
Сиз яхши кўрганингиз бўлмиш уламолар саломат қолишини орзу қиласиз. Бироқ гоҳида Суннат олими синовга учрайди. Шунда ҳиссёт ҳужжатларни тадаббур қилишдан икки кўзингизни кўр қилиб, фойда ва зарарларга назар ташламайдиган бўлиб қолманг. 
Йўқ. Фойда ва зарарларга боқинг.
Аҳмад, у кишига Аллоҳнинг раҳмати ва розилиги бўлсин, бу мусибат, бу фитнани биларди. Агар динни гарданига юклаганлар, унинг ёрдамчи ва уламолари (ҳаётдан) кетса бу мусибат. У киши: “Йўқ. сабр қилинглар”, деди. Чунки, бу хос фитна. Аллоҳ яқинда уни кўтаради. Инсон сабр қилади. Бироқ бу ҳиссиётлар сизни учириб кетиши, натижада оқибати мақтовли бўлмаган ҳолатга тушиб, мусулмонларни оммавий фитнага тортишингиз, бу фиқҳнинг йўқлигига далолат қилади.
Аллоҳ ҳаққи, қайсилари бу ўринда фақиҳ?! Ким?! Аҳмадми ёки тўпланган Бағдод фуқаҳоларими??! Аҳмад.

Бизнинг асримизда Муваффақ асослари барқарор, суяниладиган фиқҳи билан ҳужжат бўлди.
Халқларга “Кофий” билан кифоя бўлди. Талабани узун-(катта) китобдаги фиқҳ бўлмиш “Муқниъ” билан қаноатлантирди.
Изланиш олиб борувчини “Муғний” фиқҳи билан беҳожат қилди. “Умдаси”га таянган киши эса (фиқҳни) ҳосил қилади.

Бу билан Аҳмад раҳимаҳуллоҳнинг фиқҳини назарда тутяпти.
Шу ўринда уларни қайтарди. Бу бизга ва бизнинг бошимизга тушган фитна, деди. Аҳмад бу бобда энг кўқ синовга учраган киши. Бироқ у, Аллоҳ уни тарқатиб юбориши, уни Ўзининг фазл-у марҳамати сўнг уламоларнинг сабр қилиши сабабли уни уламолар ва мусулмонлардан кўтаришини умид қилиб бу фитна ўрнига сабр қилишни ийсор-ихтиёр қилди.
Уларни иккинчиси бўлмиш улар интилган нарсадан маън қилди. У, сўқир, кар фитнага олиб борувчи - “Уламоларга ёрдам беришликдир”. 
“Сўқир, кар фитна”, дейилади. Сўқир: унда ҳақ кўринмайди. Кар: унда ҳақ ва ҳақ аҳлининг овозига қулоқ солинмайди. Аҳмад уларни мана шундан маън қилди, Аллоҳ таоло у кишини Ўз раҳматига олсин.
Демак, фитналарда ҳар бир фақиҳ лозим тутилавермайди. Фуқаҳолар – бу бобдаги уламолардир. Биз ҳозир ислом олами узра кечаётган шу фитналарда у ҳақда: у олим! У катта даъватчи! У фақиҳ!-дейишаётган кишилардан иборат қанчадан-қанча шахсларни кўрдик. Улардан ажойиб-у ғаройиб нарсаларни эшитдик!!! Мусулмонларни у сабабли ҳозиргача куйдиришаётган ишларга аралаштириб, тушириб қўйдилар.
Бу улкан мусибат ва фитналар бўлиб, унда фитналарни (теран тушунадиган) фақиҳлар этаги лозим тутилиши лойиқ бўлади. Агар назар ташловчи кейинчалик уларнинг сўзларига назар ташласа мен айтганларим рост эканини билади! Ана ўшалар Аллоҳнинг динида ишончли кишилар. Ана ўшалар фиқҳларига ишонч билдириладиганлар. Чунки, улар одамларнинг ҳолатига назар ташлайдилар. Фойда ва зарарларга назар ташлайдилар. Уларнинг ўртасини солиштирадилар. Ишларни муқояса қиладилар. Агар кириш ўрни саломат ва чиқиш ўрни саломат эканини кўрсалар кириб, саломатлик билан чиқадилар. Агар чиқиш ўрни саломат эмаслигини кўрсалар аввалги дафъадаёқ кирмайдилар, Аҳмад раҳимаҳуллоҳ қилганларидек.
Дарҳақиқат, Аллоҳ жалла ва аъла Қуръон махлуқ дея синовга солиш фитнасини Ўзининг фазл-у марҳамати билан қилич сабабли эмас, илм сабабли, аҳли сунна ва асар уламоларининг ботил аҳли билан уларнинг уруғини қуритгунча олиб борган мунозаралари сабабли кўтарди. Бу ҳукмдор қабул қилмади. Аллоҳ бошқа ҳукмдорни олиб келди. Ҳасан Басрий раҳимаҳуллоҳ Ҳажжожга қарши бош кўтаришни хоҳлаб келганларга айтганларидек. Улар у кишига ўз сўзларини айтишди. У киши: “Яхши киши роҳат топгунча ва фожир кимсадан қутилгунча сабр қилинглар”, деди. Сўнг уларга Аллоҳ таолонинг ушбу қавлини тиловат қилди: “Сабр-тоқат қилганлари сабабли бани Исроилга Парвардигорингизнинг («Бу ердан бечора бўлган зотларга инъом қилишни ва уларни одамларга етакчи қилиб қўйишни истаймиз», деган) гўзал сўзлари тўла-тўкис бўлди. Фиръавн ва қавми қуриб олган иморатларни ва баланд қилиб кўтарган қасрларни эса вайрон қилдик.”. (Аъроф: 137).
Сабр қилганлари сабабли уларга гўзал (оқибат) тўла-тўкис бўлди. Сабрнинг оқибати гўзал.
У киши: “Агар сизлар шундай қилганингизда эди, албатта, Аллоҳ яқинда сизлардан бошингизга тушган балони кўтарарди. Бироқ сизлар қиличга таяняпсизлар. Натижада Аллоҳ сизларни унга (қиличга) топшириб қўяди”, деди. (Имом Ажуррий “Шариъа” (43-саҳифа 62-рақам), Ҳаммод ибн Зайд бизга шундай ҳадис айтди: Ат-Туъамнинг соҳиби Умар ибн Язид бизга шундай ҳадис айтди: Ҳасанни Язид ибн Муҳаллаб (фитнаси) кунлари эшитдимки, бир жамоа у киши ҳузурига келди. Шунда у киши уларни уйларини лозим тутиш ва эшикларини устларидан қулфлаб олишга буюрди. Сўнг: “Аллоҳга қасамки, агар одамлар ҳукмдорлари томонидан синовга тутилганда сабр қилсалар тезда Аллоҳ буни улардан кўтаради. Улар эса қиличга таянмоқдалар. Аллоҳ уларни унга (қиличга) топшириб қўяди. Ва Аллоҳга қасамки, ҳеч қачон бирор яхши кунни олиб келолмайдилар”, деди. Сўнг тиловат қилди: “Сабр-тоқат қилганлари сабабли бани Исроилга Парвардигорингизнинг («Бу ердан бечора бўлган зотларга инъом қилишни ва уларни одамларга етакчи қилиб қўйишни истаймиз», деган) гўзал сўзлари тўла-тўкис бўлди. Фиръавн ва қавми қуриб олган иморатларни ва баланд қилиб кўтарган қасрларни эса вайрон қилдик.”. (Аъроф: 137)). 
Холос, ҳар бир киши ўз куч-қуввати билан бўлади. Агар ҳар бир киши ўз куч-қуввати билан бўлса ҳукмдор кучлироқ. Шунинг учун имом Аҳмад раҳимаҳуллоҳдан ворид бўладики, у ҳанбалийларнинг китобларида кенг тарқалган, чунки ҳанбалийлар Суннат бобида энг кўп сўзлаган одамлар. Нима учун? Имомлари раҳимаҳуллоҳнинг бу бобда сўзи кўп бўлгани учун. Зеро у киши синовга тутилдилар ва улар (ҳанбалийлар) ҳам синовга тутилди. Ва у кишидан кейинги ҳидоят имомлари айтгандек бўлди, хусусан Шайхул Ислом: имомлари раҳимаҳуллоҳнинг баракаси сабабли Аҳмаднинг издошларида бидъатдан саломат қолиш кўпроқдир, деди.
Шоҳид шуки, Аҳмад: "Ҳукмдорга фақат ваъз-насиҳат қилган ҳолда инкор қилинади”, деди. Унга Аллоҳни эслатасиз. Нима учун? “Чунки, қилич унинг қўлида. Шайтон васваса қилади-(бир силтаб юборади)”, деди. Қилич унинг қўлида, қўшин унинг остида, шайтон эса васваса қилади. Сизни ҳозир шайтон васваса қилади ва қитиқлайди. Натижада унга (ҳукмдорга) қарши оёққа турасиз. Натижага қаранг! Бу сўз Суннат имомларининг сўзи, аҳли Суннанинг мутлақ имомининг сўзи. Аллоҳнинг фазл-у марҳамати билан Аллоҳ Абу Довудни шу сабабли, синовга учраган Суннат имомини лозим тутиш сабабли асради. У киши синовни билди, бу фитналарни билди, у ҳақда тажриба-(маҳорат) ҳосил қилди, ундан чиқиш йўлини билди.
Эй биродарлар! Аллоҳ! Аллоҳ! Суннат йўлидан юриш, Набавий асарларни маҳкам ушлаш, рози бўлинган салафий йўлига эргашиш, ишларни ўзига ўхшашлари билан қиёс қиладиган, ишларнинг охир-оқибатига назар ташлайдиган, агар яхшиликни кўрсалар киришадиган, агар ёмонликни кўрсалар тўхтайдиган ва одамларни шунга ундайдиган дақиқ, вазмин фиқҳ эгалари, забардаст Суннат уламоларини лозим тутиш керак. Бу фитналарда ҳозир қанчадан-қанча қонлар оқди! Қанчадан-қанча жонлар ўлдирилди! Номуслар поймол қилинди! Йўллар тўсилди! Бинолар йўқ қилинди, барбод қилинди! Бу бобда хоҳлаганингизча айтинг…айтинг…айтинг!
Аслида бирор фиқҳга эга бўлмаган, уларда фиқҳ йўқ бўлган фитна маърузачилари сабабли бўлди. Биз ҳозир кўриб турибмиз: “Мусулмоннинг фитналарга нисбатан мавқифи!”, “Мусулмоннинг фитналарга нисбатан мавқифи!”. Агар шунга ўхшаш фитналар келса ақллари енгилтаклик қилади.
Аллоҳдан сабот сўраймиз! Аллоҳдан собитқадамлик сўраймиз! Эй Аллоҳ! Биз Сендан сабот сўраймиз. Фитналарни биз ва ислом умматидан кўтаришдан олдин даф қил.
Қуруқ гап!!! Татбиқ қилиш вақти келганда эса йўқ! Нима учун? Чунки, фитна маърузачилари ташаббус кўрсатдилар. Фақиҳларнинг аксари эса ортда қолдилар. Барчаси демайман. Аксари ортда қолди. Самимий киши оз.
Аллоҳ жалла ва аъладан биз ва сиз барчани тўғри йўлда юргазишини сўраймиз. Эй севиклиларим! Сизларга ва ўзимга шу жиҳатга эҳтиёт бўлишни, ҳар бир кишига қулоқ тутавермаслигингизни, Суннат билан маъруф бўлган кишининг этагини лозим тутишингизни васият қиламан. 
Қандай? Фитна: фитнадан кейин фитна! Кейин фитна! Кетидан фитна! Сиз эса уларни собит эканини, Аллоҳнинг фазл-у марҳамати билан шалаббо бўлиш билан бирга (сув) қаъридан саломат чиқадиган моҳир ғаввос каби ундан (фитнадан) чиқаётганини кўрасиз. Ана шунга ўхшаши йўлбошловчиликка ярайди. Сизларга шуларни ушлаш вожиб бўлади.
Тўтиқушларга эргашишдан ҳазир бўлинг. Чунки улар, уларни тинглайдиганларни ёмон ўринларга олиб борадилар. 
Аллоҳ субҳанаҳу ва таолодан гўзал исмлари ва олий сифатлари билан биз ва сизларга ҳақни таниш ва унга эргашишни марҳамат қилиши, динида теран тушунча ва ундаги басират-(онг) ила ризқлантиришини, Унга йўлиққунча унда (динда) собитқадамликни сўрайман.
Худди У субҳанаҳудан биз ва сизларни ҳамда бошқа мусулмонларни фитналарнинг ошкора ва яширинидан, хусусан шу юртимиз ва умумий мусулмонларнинг бошқа юртларидан йироқ қилишини сўраганимдек. Албатта, У кўплаб инъом этувчи, Саҳоватлидир.
Аллоҳнинг бандаси ва Расули пайғамбаримиз Муҳаммадга, аҳли оила cа саҳобалари ҳамда у кишига гўзаллик билан эргашганларга Аллоҳнинг саловат-у салом ва баракалари бўлсин.

Чоршанба, 13 Зул Қаъда ойи, 1434 ҳ йил. Мадина-и Мунаввара 
Аллома, ҳурматли шайх Муҳаммад ибн Ҳадий ал-Мадхалий ҳафизаҳуллоҳ
Манба: http://mdkhly.com/1679